Met trots presenteren wij het zesde blok van de IKAT tentoonstelling aan u. Het werk van Jaya Pelupessy en Nazif Lopulissa is te zien in het museum tot zondag 26 september. 

Jaya Pelupessy studeerde fotografie aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht. Hij gebruikt fotografie om de status van het beeld te onderzoeken. Centraal in zijn werk staan de processen die leiden tot autonome beelden; een onderzoek naar de mate waarin het proces zelf en de zichtbaarheid van dat proces nieuwe autonome beelden versterken, ontkrachten of opleveren. “Speciaal voor deze IKAT-expositie heb ik Oya Pottery #1 en Oya Pottery #2 gemaakt. Startpunt voor deze twee werken is het traditionele aardewerk van het dorp Ouw op het eiland Saparua in de Molukken. Het is het enige tastbare product dat ik van het eiland bezit.”

De in Tiel geboren Nazif Lopulissa is beeldend kunstenaar. Hij woont en werkt in Rotterdam. In deze stad studeerde hij in 2016 af aan de Willem de Kooning Academie. Voor de expositie IKAT komt Nazif Lopulissa met veel nieuw werk. “Mijn werk voert terug naar de zorgeloosheid van jong zijn. Naar een tijd waarin het speelveld nog leeg is en alle mogelijkheden open. Dit geldt zowel voor het werk zelf als de manier waarop dit tot stand komt. Spelenderwijs probeer ik mijn praktijk steeds opnieuw te definiëren in vorm en materialiteit. Ik onderzoek verbanden tussen vorm, ontwerp, toepassing en intentie. En hoe deze leiden tot betekenis.”

Benieuwd naar deze bijzondere expositie? Kijk hier voor meer info + tickets.

MHM-COLLECTIE IN DEPOT

De MHM-collectie die voorheen werd tentoongesteld in Utrecht is op dit moment opgeslagen in het depot en niet te zien in Den Haag. Ons team werkt hard aan het opnieuw inventariseren van de gehele MHM-collectie en streven ernaar iedereen zo snel mogelijk te mogen inspireren met een verrassend en vernieuwend aanbod. Lees ook de column ‘Een museum zonder museum’ van directeur Henry Timisela.

Met trots presenteren wij het vijfde blok van de IKAT tentoonstelling aan u. Het werk van Mirjam Manusama en Ben Manusama is te zien in het museum tot zondag 22 augustus.

In de afgelopen jaren heeft Mirjam Manusama zich behalve als fashion designer ook als beeldend kunstenaar kunnen ontwikkelen en vormen. De twee disciplines mode en kunst voegt zij samen. “Inspiratie haal ik uit het leven zelf, met zijn dualiteit, het bewustzijn, de menselijkheid. Ik ben nieuwsgierig om het onbekende te verkennen, de lagen waaruit we bestaan in lichaam geest en ziel.” Speciaal voor IKAT heeft Mirjam een nieuwe art serie gemaakt. ‘The end of a new beginning’ is ontstaan vanuit de verbintenis met de Molukse cultuur en de transformatie die wij ervaren. Terug naar het begin, de voorouderlijke wortels zijn als basis van ons bestaan.

Ben Manusama wist rond zijn zesde jaar al wat hij wilde worden. Zijn schilderijen moeten in verbinding staan met het leven. Zoals een verteller of een leraar iets te melden moet hebben, iets wat hij doorleefd heeft. “Ik haal veel inspiratie uit onze Molukse en onze verwante Pacific cultuur, waarin veel liederen worden gezongen. Als het daarin over een roeiboot gaat, ligt er een verhaal onder. Daar moet je zelf achter zien te komen.”

Benieuwd naar deze bijzondere expositie? Kijk hier voor meer info + tickets.

Eén maand voorafgaand aan de 44^ste herdenking van ‘De Punt’ op 11 juni jongstleden (toeval?) werd de vierdelige documentaireserie van Coen Verbraak, getiteld: Molukkers in Nederland – zeventig jaar op weg naar huis op de nationale televisie gelanceerd. Vrijwel gelijktijdig kwam zijn bij de serie horende boek uit, met als titel: De Molukkers. Een vergeten geschiedenis; dit boek bevat een reeks portretten van de veertien Molukkers die Verbraak voor de documentaire heeft geïnterviewd. 

Op verzoek van Marinjo reflecteerde Fridus Steijlen, senior-onderzoeker bij het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) en hoogleraar Molukse Migratie en Cultuur in Comparatief Perspectief aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, op de documentaireserie en het boek van Coen Verbraak. 

De documentaireserie en het boek 

De documentaireserie was wekelijks op vier achtereenvolgende woensdagen (19 en 26 mei, en 2 en 9 juni) te zien. Aflevering 1 vertelt over de overkomst, het KNIL, het ontslag en het leven in de woonoorden. Aflevering 2 zoomt vooral in op de tijdelijkheid en de veranderingen door de invoering van de zelfzorg en de overgang naar de woonwijken. Aflevering 3 staat volledig in het teken van de acties uit de jaren zeventig. En het vierde en laatste deel gaat met rasse schreden door een stukje geschiedenis, zoals het massale drugsgebruik en de Gezamenlijke Verklaring van 1986. Maar het gaat in het bijzonder in op de vraag, of de geïnterviewden zich in Nederland thuis voelen, op welke Molukkers zij trots zijn, hoe het met de RMS staat en of ze op de Molukken zouden willen wonen. De slotaflevering eindigt met de vraag, wat een sleutelwoord voor de geschiedenis van Molukkers in Nederland zou zijn. Een gedeelte van de antwoorden maakt de serie rond, omdat de sleutelwoorden refereren aan de gevoelens uit de eerste aflevering: erkenning, frustratie, niet gehoord zijn, en pijn. 

In het boek zijn de portretten van de veertien geïnterviewden op leeftijd van oud naar jong gerangschikt. Daar is – op acht pagina’s ‘historische achtergrond’ na – geen sprake van een structuur op basis van een historische verhandeling. 

Reacties op social media 

Op social media waren de recensies over het algemeen lovend en bleken de persoonlijke verhalen van de geïnterviewden veel indruk te hebben gemaakt. Dat de verhalen een grote impact hadden, was te danken aan de directheid waarmee de verhalen werden verteld, en de gevoelens die door de geïnterviewden niet onder stoelen of banken werden gestoken. Goed uit de verf kwamen de boosheid, de pijn en frustratie richting de Nederlandse overheid en samenleving. Zo werd er openhartig gesproken over de bootreis, het ontslag, de opvang in de woonoorden en het voortduren van de tijdelijkheid. Het gaf een gevoel van urgentie: eindelijk kon de Nederlandse samenleving met deze gang van zaken worden geconfronteerd. De veertien geïnterviewden deden dat overtuigend en dat is zeer te waarderen, omdat zij immers bereid waren zichzelf bloot te geven.  

Uiteraard is het onmogelijk om de gehele geschiedenis van de Molukkers in Nederland in een televisieserie van vier delen te vangen. Dit betekent dat er keuzes moeten worden gemaakt uit een scala aan onderwerpen en gebeurtenissen: welke wel en welke niet, en waarom wel en waarom niet? Dat zijn geen keuzes die door de veertien geïnterviewden zijn gemaakt. Dat doet de maker: Coen Verbraak. In zijn boek wekt hij de suggestie vooral te willen horen, wat de beleving van Molukkers was; hij wilde zich niet laten leiden door archiefstukken. Die invalshoek is te gemakkelijk, want ook Verbraak laat zich leiden door wat hij heeft gelezen en door zaken die bij hem vragen oproepen. Want de verhalen die de geïnterviewden vertellen, komen niet in het luchtledige tot stand. Immers: die worden mede gestuurd en ingekleurd door de vragen die Verbraak stelt. Zoals bijvoorbeeld over Schattenberg, als hij opmerkt dat dat wel ‘een hoogst banale plek’ is. Of als hij vraagt, hoe men denkt over de burgerslachtoffers tijdens de gijzelingen. In de serie hoor je hem die vraag expliciet stellen, in het boek lees je die tussen de regels door. 

Wat missen we? 

Er moeten, zoals al eerder gezegd, keuzes worden gemaakt. Maar wat missen we daardoor in de documentaireserie en het boek, en is dat erg? Een terugkerende vraag op social media ging over de afwezigheid van het Zuidoost-Molukse verhaal en dat van de moslims. Dat is best wel een dingetje. Verder werd de diversiteit binnen de Molukse gemeenschap nauwelijks over het voetlicht gebracht. Tegenstellingen binnen de gemeenschap stonden al direct na aankomst in Nederland aan de basis van conflicten. Zo leidde de confrontatie tussen ‘Ambonezen’ en ‘Keiezen’ op 19 augustus 1951 in kamp Vught tot het ontstaan van Zuidoost-Molukse organisaties die niets meer van de RMS wilden weten. Dit zijn geen onbelangrijke details, want deze versplintering heeft haar sporen in de geschiedenis en de gemeenschap nagelaten. Als je met oral history de geschiedenis van een gemeenschap wil vertellen, luistert het zeer nauw, wie je daarvoor benadert. Een onderzoeker die dit aan de hand van veertien personen doet, zal daarom worden gevraagd waarom hij denkt op basis van die veertien het verhaal te kunnen vertellen. Eigenlijk zou Verbraak dat ook moeten verantwoorden. Waarom vertellen deze mensen het verhaal van DE Molukkers, zoals hij in zijn titel claimt?  

En los van de vertellers, wat missen we aan verhalen? Zo heb ik aan een groot aantal Molukse vrienden (onder wie een aantal dat in de serie zat) gevraagd wat we niet hebben gehoord en gezien. Er was veel herkenning, zoals over de gefrustreerde vaders die hard straften. Maar wat ze in de documentaire niet terug hoorden en zagen, was dat de vaders zich ook tegen het ontslag hadden verzet, en in de woonoorden waren begonnen aan de opbouw van een eigen samenleving. Zij bekommerden zich ook om zaken die hen niet als (alleen maar) gefrustreerde slachtoffers zouden neerzetten. Kortom: signalen van interne kracht, die in de afleveringen node werden gemist. Neem in dat opzicht als voorbeeld de inzet van de Molukse leiders om in 1986 tot een overeenkomst (i.e. de Gezamenlijke Verklaring) te komen. Ook de drugshulpverlening was succesvol, maar onvoldoende kwam naar voren dat dit op eigen kracht gebeurde. 

Kleinschalige ontwikkelingshulp 

De band met de Molukken bleef steken in de relatie tot de RMS en de herinneringen aan de slechte leefomstandigheden van jaren geleden. Er was geen aandacht voor de oriëntatiereizen en de herijking van de relatie. Ook niet voor de kleinschalige ontwikkelingssamenwerking, zoals de steun aan nootmuskaatboeren om duurzaam te kunnen verbouwen, terwijl enkele geïnterviewden al jarenlang op dat gebied actief zijn. De beelden die het verhaal over de Molukken ondersteunden, waren oude opnames uit de jaren zestig of begin zeventig. Dat is problematisch – waarbij je je kunt afvragen of dit wel recht doet aan de mensen op de Molukken nu. Waarom wordt er geen gebruik gemaakt van de documentaires die de Molukse filmer Mary Hehuat maakte over ‘het land waar ik geboren ben’? Aan een herijking van de RMS-gedachte wordt ook weinig aandacht besteed.  

Op meerdere momenten sloten de ondersteunende beelden niet helemaal aan bij het verhaal. Als politiek leider in Nederland kwam vooral Manusama naar voren, ondersteund door beelden van de commando’s van rivaal Generaal Tamaela. In de laatste aflevering werd Tamaela weliswaar ‘gerehabiliteerd’, doordat hij op oude beelden te zien was. Maar wie de goede man was, werd niet verteld: de context werd er niet bij gegeven. Natuurlijk zijn ondersteunende beelden vooral bedoeld om aan het gesproken verhaal kleur te geven. Maar het is dan wel de vraag, of bijvoorbeeld beelden van lekkende wc’s in Schattenberg midden jaren zestig, nadat de barakken 15 jaar waren bewoond en op het punt stonden om te worden gesloopt, het juiste beeld geven bij de opvang in de woonoorden. En het is al helemaal de vraag wat de beelden van KNIL-militairen in actie doen onder het verhaal dat Indonesische troepen de RMS aanvallen. 

Een gemiste kans 

Als reactie op de vraag, hoe erg het is dat zaken als diversiteit, de politieke tegenstellingen en veerkracht in het verhaal van Coen Verbraak ontbreken, zou je – flauw gezegd – kunnen stellen dat in deze ‘vergeten geschiedenis’ weer veel vergeten is. Hoewel, mensen die dat zouden willen, kunnen het Molukse verhaal wel degelijk vinden. Het verhaal wordt op meerdere plekken verteld en is vaak beschreven, maar wordt nog te weinig op de nationale televisie getoond. Dit laatste hangt vooral af van de ruimte die een documentairemaker aan de Molukse stem wil geven. Molukse KNIL-militairen pasten uiteindelijk niet in een vorige serie van Coen Verbraak, Onze jongens op Java, waardoor hun stem daarin werd gemist. 

Een belangrijk effect van de serie was, zoals gezegd, dat de Nederlandse samenleving vooral werd geconfronteerd met wat Molukkers 70 jaar geleden overkwam, en hoe zij in de woonoorden werden opgevangen. Ze werd geconfronteerd met de pijn van de Molukkers en was daarvan geschrokken. Dat was, volgens één van mijn gesprekpartners die ook in de serie zit, vooral het effect van de eerste uitzending; en daar had Verbraak het wat hem betreft bij kunnen laten. Of hij had natuurlijk in de overige drie afleveringen wel de verdieping kunnen aanbrengen. Maar Verbraak koos daar uiteindelijk niet voor, waardoor de serie is blijven steken in een bekend en eenzijdig verhaal. Er is dan ook sprake van een gemiste kans. Of zoals één van mijn gesprekspartners het kernachtig formuleerde: ‘Het lijkt alsof de tijd heeft stilgestaan met een standaardverhaal over de (vergeten?) geschiedenis van Molukkers in Nederland (op weg naar huis?), en te weinig aandacht voor items zoals politieke, culturele en religieuze diversiteit, community development, transnationalisme, en transitie van de tweede naar de derde (en volgende) generatie(s) met de daarmee samenhangende herijking van het Molukse gedachte- en erfgoed.’ 

Coen Verbraak “De Molukkers. Een vergeten geschiedenis”. Alfabet Uitgevers 2021, € 22,99  

Coen Verbraak “Molukkers in Nederland – 70 jaar op weg naar huis” Vierdelige documentaire serie BNNVARA, uitgezonden op 19 en 26 mei, en 2 en 9 juni 2021 NPO 2, na te zien op NPO Start 

Dit artikel verschijnt tegelijkertijd in het Molukse maandblad Marinjo (juni/juli 2021)

Met trots presenteren wij het vierde blok van de IKAT tentoonstelling aan u. Het werk van Dominique Latoel en Lucas Silawanebessy is te zien in het museum tot 18 juli.

Waar Silawanebessy met zijn door vrijheid geïnspireerde werken een andere dimensie creëert, doet Dominique dat met Alfoerse symboliek in een moderne vorm. De kunstenaars, beiden met een Molukse achtergrond, ontvingen tijdens de opening een aantal familieleden en vrienden. Het is een bijzonder moment voor iedereen, omdat de wisselexpositie vanaf voor het eerst fysiek kan worden bezocht sinds de lockdown eerder dit jaar.

Benieuwd naar deze bijzondere expositie? Kijk hier voor meer info + tickets.

Onder de titel Ons Land – Dekolonisatie, generaties, verhalen opent Museum Sophiahof in Den Haag in december 2021 een semipermanente tentoonstelling over de dekolonisatie van Indonesië. De tentoonstelling is het tweede gezamenlijke project van het Indisch Herinneringscentrum en het Moluks Historisch Museum. Aan de hand van acht familieverhalen schetst deze tentoonstelling de complexe en vaak pijnlijke koloniale geschiedenis en de effecten van het nog steeds doorgaande proces van dekolonisatie op onze samenleving.

Op dit moment wonen in Nederland circa twee miljoen mensen die samen vier generaties beslaan, ieder met een eigen unieke achtergrond, die afkomstig zijn uit voormalig Nederlands-Indië en Indonesië. Wat al deze mensen met elkaar gemeen hebben is dat zij of hun voorouders na het uitroepen van de Republik Indonesia – al dan niet gedwongen – permanent of tijdelijk naar Nederland kwamen.

De tentoonstelling begint in het heden. Bij de – vaak confronterende – sporen van het koloniale verleden en de manier waarop die in de Nederlandse samenleving tot op de dag van vandaag resoneren. De bezoeker reist in Ons Land terug in de tijd en wordt geconfronteerd met aspecten van dekolonisatie van Indonesië aan de hand van acht familieverhalen. Ooggetuigenissen staan centraal. Unieke verhalen worden in Ons Land aangevuld met vaak nog niet eerder vertoonde objecten, foto’s en filmbeelden.

“Nederland telt twee miljoen mensen afkomstig uit voormalig Nederlands-Indië en Indonesië“

Om deze familieverhalen te kunnen begrijpen neemt Ons Land de bezoeker mee naar de koloniale samenleving met haar kenmerkende raciale, culturele en sociale geleding, de Tweede Wereldoorlog, de Bersiapperiode en koloniale oorlog, het gedwongen vertrek uit Indonesië tussen 1945 en 1964, de reis naar Europa en de aankomst en ontvangst in Nederland. Aan het einde van de tentoonstelling richt de focus zich op de jongste generaties: op hun leven tussen daar en hier en toen en nu.

De tentoonstelling claimt niet hét verhaal over dekolonisatie te presenteren, maar die te belichten vanuit verschillende perspectieven en door de bril van de vertellers. Als momentopname in het doorgaande verwerkingsproces waarin ook nieuwe elementen om aandacht
vragen.

De titel Ons Land verwijst zowel naar het huidige Nederland als naar het land van herkomst dat op tal van manieren een belangrijke rol zou blijven spelen: in de cultuur, de herinnering, identiteiten en gemeenschappen. Ons Land wil aanzetten tot gesprek en reflectie op ons gedeelde koloniale verleden en de wijze waarop dat doorwerkt en hoe mensen daarmee omgaan.