Eén maand voorafgaand aan de 44^ste herdenking van ‘De Punt’ op 11 juni jongstleden (toeval?) werd de vierdelige documentaireserie van Coen Verbraak, getiteld: Molukkers in Nederland – zeventig jaar op weg naar huis op de nationale televisie gelanceerd. Vrijwel gelijktijdig kwam zijn bij de serie horende boek uit, met als titel: De Molukkers. Een vergeten geschiedenis; dit boek bevat een reeks portretten van de veertien Molukkers die Verbraak voor de documentaire heeft geïnterviewd. 

Op verzoek van Marinjo reflecteerde Fridus Steijlen, senior-onderzoeker bij het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) en hoogleraar Molukse Migratie en Cultuur in Comparatief Perspectief aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, op de documentaireserie en het boek van Coen Verbraak. 

De documentaireserie en het boek 

De documentaireserie was wekelijks op vier achtereenvolgende woensdagen (19 en 26 mei, en 2 en 9 juni) te zien. Aflevering 1 vertelt over de overkomst, het KNIL, het ontslag en het leven in de woonoorden. Aflevering 2 zoomt vooral in op de tijdelijkheid en de veranderingen door de invoering van de zelfzorg en de overgang naar de woonwijken. Aflevering 3 staat volledig in het teken van de acties uit de jaren zeventig. En het vierde en laatste deel gaat met rasse schreden door een stukje geschiedenis, zoals het massale drugsgebruik en de Gezamenlijke Verklaring van 1986. Maar het gaat in het bijzonder in op de vraag, of de geïnterviewden zich in Nederland thuis voelen, op welke Molukkers zij trots zijn, hoe het met de RMS staat en of ze op de Molukken zouden willen wonen. De slotaflevering eindigt met de vraag, wat een sleutelwoord voor de geschiedenis van Molukkers in Nederland zou zijn. Een gedeelte van de antwoorden maakt de serie rond, omdat de sleutelwoorden refereren aan de gevoelens uit de eerste aflevering: erkenning, frustratie, niet gehoord zijn, en pijn. 

In het boek zijn de portretten van de veertien geïnterviewden op leeftijd van oud naar jong gerangschikt. Daar is – op acht pagina’s ‘historische achtergrond’ na – geen sprake van een structuur op basis van een historische verhandeling. 

Reacties op social media 

Op social media waren de recensies over het algemeen lovend en bleken de persoonlijke verhalen van de geïnterviewden veel indruk te hebben gemaakt. Dat de verhalen een grote impact hadden, was te danken aan de directheid waarmee de verhalen werden verteld, en de gevoelens die door de geïnterviewden niet onder stoelen of banken werden gestoken. Goed uit de verf kwamen de boosheid, de pijn en frustratie richting de Nederlandse overheid en samenleving. Zo werd er openhartig gesproken over de bootreis, het ontslag, de opvang in de woonoorden en het voortduren van de tijdelijkheid. Het gaf een gevoel van urgentie: eindelijk kon de Nederlandse samenleving met deze gang van zaken worden geconfronteerd. De veertien geïnterviewden deden dat overtuigend en dat is zeer te waarderen, omdat zij immers bereid waren zichzelf bloot te geven.  

Uiteraard is het onmogelijk om de gehele geschiedenis van de Molukkers in Nederland in een televisieserie van vier delen te vangen. Dit betekent dat er keuzes moeten worden gemaakt uit een scala aan onderwerpen en gebeurtenissen: welke wel en welke niet, en waarom wel en waarom niet? Dat zijn geen keuzes die door de veertien geïnterviewden zijn gemaakt. Dat doet de maker: Coen Verbraak. In zijn boek wekt hij de suggestie vooral te willen horen, wat de beleving van Molukkers was; hij wilde zich niet laten leiden door archiefstukken. Die invalshoek is te gemakkelijk, want ook Verbraak laat zich leiden door wat hij heeft gelezen en door zaken die bij hem vragen oproepen. Want de verhalen die de geïnterviewden vertellen, komen niet in het luchtledige tot stand. Immers: die worden mede gestuurd en ingekleurd door de vragen die Verbraak stelt. Zoals bijvoorbeeld over Schattenberg, als hij opmerkt dat dat wel ‘een hoogst banale plek’ is. Of als hij vraagt, hoe men denkt over de burgerslachtoffers tijdens de gijzelingen. In de serie hoor je hem die vraag expliciet stellen, in het boek lees je die tussen de regels door. 

Wat missen we? 

Er moeten, zoals al eerder gezegd, keuzes worden gemaakt. Maar wat missen we daardoor in de documentaireserie en het boek, en is dat erg? Een terugkerende vraag op social media ging over de afwezigheid van het Zuidoost-Molukse verhaal en dat van de moslims. Dat is best wel een dingetje. Verder werd de diversiteit binnen de Molukse gemeenschap nauwelijks over het voetlicht gebracht. Tegenstellingen binnen de gemeenschap stonden al direct na aankomst in Nederland aan de basis van conflicten. Zo leidde de confrontatie tussen ‘Ambonezen’ en ‘Keiezen’ op 19 augustus 1951 in kamp Vught tot het ontstaan van Zuidoost-Molukse organisaties die niets meer van de RMS wilden weten. Dit zijn geen onbelangrijke details, want deze versplintering heeft haar sporen in de geschiedenis en de gemeenschap nagelaten. Als je met oral history de geschiedenis van een gemeenschap wil vertellen, luistert het zeer nauw, wie je daarvoor benadert. Een onderzoeker die dit aan de hand van veertien personen doet, zal daarom worden gevraagd waarom hij denkt op basis van die veertien het verhaal te kunnen vertellen. Eigenlijk zou Verbraak dat ook moeten verantwoorden. Waarom vertellen deze mensen het verhaal van DE Molukkers, zoals hij in zijn titel claimt?  

En los van de vertellers, wat missen we aan verhalen? Zo heb ik aan een groot aantal Molukse vrienden (onder wie een aantal dat in de serie zat) gevraagd wat we niet hebben gehoord en gezien. Er was veel herkenning, zoals over de gefrustreerde vaders die hard straften. Maar wat ze in de documentaire niet terug hoorden en zagen, was dat de vaders zich ook tegen het ontslag hadden verzet, en in de woonoorden waren begonnen aan de opbouw van een eigen samenleving. Zij bekommerden zich ook om zaken die hen niet als (alleen maar) gefrustreerde slachtoffers zouden neerzetten. Kortom: signalen van interne kracht, die in de afleveringen node werden gemist. Neem in dat opzicht als voorbeeld de inzet van de Molukse leiders om in 1986 tot een overeenkomst (i.e. de Gezamenlijke Verklaring) te komen. Ook de drugshulpverlening was succesvol, maar onvoldoende kwam naar voren dat dit op eigen kracht gebeurde. 

Kleinschalige ontwikkelingshulp 

De band met de Molukken bleef steken in de relatie tot de RMS en de herinneringen aan de slechte leefomstandigheden van jaren geleden. Er was geen aandacht voor de oriëntatiereizen en de herijking van de relatie. Ook niet voor de kleinschalige ontwikkelingssamenwerking, zoals de steun aan nootmuskaatboeren om duurzaam te kunnen verbouwen, terwijl enkele geïnterviewden al jarenlang op dat gebied actief zijn. De beelden die het verhaal over de Molukken ondersteunden, waren oude opnames uit de jaren zestig of begin zeventig. Dat is problematisch – waarbij je je kunt afvragen of dit wel recht doet aan de mensen op de Molukken nu. Waarom wordt er geen gebruik gemaakt van de documentaires die de Molukse filmer Mary Hehuat maakte over ‘het land waar ik geboren ben’? Aan een herijking van de RMS-gedachte wordt ook weinig aandacht besteed.  

Op meerdere momenten sloten de ondersteunende beelden niet helemaal aan bij het verhaal. Als politiek leider in Nederland kwam vooral Manusama naar voren, ondersteund door beelden van de commando’s van rivaal Generaal Tamaela. In de laatste aflevering werd Tamaela weliswaar ‘gerehabiliteerd’, doordat hij op oude beelden te zien was. Maar wie de goede man was, werd niet verteld: de context werd er niet bij gegeven. Natuurlijk zijn ondersteunende beelden vooral bedoeld om aan het gesproken verhaal kleur te geven. Maar het is dan wel de vraag, of bijvoorbeeld beelden van lekkende wc’s in Schattenberg midden jaren zestig, nadat de barakken 15 jaar waren bewoond en op het punt stonden om te worden gesloopt, het juiste beeld geven bij de opvang in de woonoorden. En het is al helemaal de vraag wat de beelden van KNIL-militairen in actie doen onder het verhaal dat Indonesische troepen de RMS aanvallen. 

Een gemiste kans 

Als reactie op de vraag, hoe erg het is dat zaken als diversiteit, de politieke tegenstellingen en veerkracht in het verhaal van Coen Verbraak ontbreken, zou je – flauw gezegd – kunnen stellen dat in deze ‘vergeten geschiedenis’ weer veel vergeten is. Hoewel, mensen die dat zouden willen, kunnen het Molukse verhaal wel degelijk vinden. Het verhaal wordt op meerdere plekken verteld en is vaak beschreven, maar wordt nog te weinig op de nationale televisie getoond. Dit laatste hangt vooral af van de ruimte die een documentairemaker aan de Molukse stem wil geven. Molukse KNIL-militairen pasten uiteindelijk niet in een vorige serie van Coen Verbraak, Onze jongens op Java, waardoor hun stem daarin werd gemist. 

Een belangrijk effect van de serie was, zoals gezegd, dat de Nederlandse samenleving vooral werd geconfronteerd met wat Molukkers 70 jaar geleden overkwam, en hoe zij in de woonoorden werden opgevangen. Ze werd geconfronteerd met de pijn van de Molukkers en was daarvan geschrokken. Dat was, volgens één van mijn gesprekpartners die ook in de serie zit, vooral het effect van de eerste uitzending; en daar had Verbraak het wat hem betreft bij kunnen laten. Of hij had natuurlijk in de overige drie afleveringen wel de verdieping kunnen aanbrengen. Maar Verbraak koos daar uiteindelijk niet voor, waardoor de serie is blijven steken in een bekend en eenzijdig verhaal. Er is dan ook sprake van een gemiste kans. Of zoals één van mijn gesprekspartners het kernachtig formuleerde: ‘Het lijkt alsof de tijd heeft stilgestaan met een standaardverhaal over de (vergeten?) geschiedenis van Molukkers in Nederland (op weg naar huis?), en te weinig aandacht voor items zoals politieke, culturele en religieuze diversiteit, community development, transnationalisme, en transitie van de tweede naar de derde (en volgende) generatie(s) met de daarmee samenhangende herijking van het Molukse gedachte- en erfgoed.’ 

---

Coen Verbraak “De Molukkers. Een vergeten geschiedenis”. Alfabet Uitgevers 2021, € 22,99  

Coen Verbraak “Molukkers in Nederland – 70 jaar op weg naar huis” Vierdelige documentaire serie BNNVARA, uitgezonden op 19 en 26 mei, en 2 en 9 juni 2021 NPO 2, na te zien op NPO Start 

Dit artikel verschijnt tegelijkertijd in het Molukse maandblad Marinjo (juni/juli 2021)

Met trots presenteren wij het vierde blok van de IKAT tentoonstelling aan u. Het werk van Dominique Latoel en Lucas Silawanebessy is te zien in het museum tot 18 juli.

Waar Silawanebessy met zijn door vrijheid geïnspireerde werken een andere dimensie creëert, doet Dominique dat met Alfoerse symboliek in een moderne vorm. De kunstenaars, beiden met een Molukse achtergrond, ontvingen tijdens de opening een aantal familieleden en vrienden. Het is een bijzonder moment voor iedereen, omdat de wisselexpositie vanaf voor het eerst fysiek kan worden bezocht sinds de lockdown eerder dit jaar.

Benieuwd naar deze bijzondere expositie? Kijk hier voor meer info + tickets.

Museum Maluku en Stichting Landelijk Moluks Monument verzoeken ca. 100 burgemeesters om een financiële bijdrage te leveren aan een landelijk Moluks monument aan de Lloydkade in Rotterdam. Het verzoek van LMM en MHM is een reactie op de Burgemeesters Molukkenbrief van 8 april 2021 waarin het nieuwe kabinet wordt gevraagd om de kille ontvangst en onwaardige opvang in Nederland van 70 jaar geleden te erkennen.

Gemeentesteun

De eerste donaties zijn inmiddels toegezegd: Naast gemeenten Vijfheerenlanden en Krimpen aan den IJssel, hebben de burgemeesters van ‘s-Hertogenbosch, gemeente Steenbergen en gemeente Steenwijkerland aangegeven dit initiatief van harte te ondersteunen en doneren een bedrag van 500 euro.

Burgemeester Jack Mikkers en wethouder Mike van der Geld (Cultuur) van ‘s-Hertogenbosch lichten toe dat ze het belangrijk vinden om oog te hebben voor de lokale en nationale Molukse geschiedenis in Nederland.
Burgemeester Ruud van der Belt van gemeente Steenbergen stelt dat een landelijk Molukse monument kan bijdragen voor meer verbinding, wederzijds respect en alles wat maar nodig is voor een vreedzame samenleving.”

Muma en stichting LMM zijn blij met deze eerste positieve reacties. “Dit versterkt onze drive het monument te realiseren enorm,” aldus Andrew Roos van stichting LMM. “Wij gaan ervan uit dat meer gemeenten zullen volgen.”

Monument Lloydkade Rotterdam

Op de plek van aankomst van het eerste transportschip aan de Lloydkade in Rotterdam, is tot op heden nergens terug te vinden dat er een historische gebeurtenis heeft plaatsgevonden. 

Het landelijk monument zal een eerbetoon zijn voor deze 1ste generatie Molukkers en hun gezinnen en als erkenning voor het gedeelde verleden. Daarnaast kan door middel van een monument het verhaal van de aankomst van Molukkers in 1951 worden doorgegeven aan de huidige en de komende generaties.

Crowdfunding

Naast het aanvragen van fondsen en subsidies heeft stichting LMM een crowdfunding opgezet. De opbrengt van crowdfunding en donaties bedraagt op dit moment € 22.500,-. Meer informatie hierover is te vinden op  www.landelijkmoluksmonument.nl

Onder de titel Ons Land – Dekolonisatie, generaties, verhalen opent Museum Sophiahof in Den Haag in december 2021 een semipermanente tentoonstelling over de dekolonisatie van Indonesië. De tentoonstelling is het tweede gezamenlijke project van het Indisch Herinneringscentrum en het Moluks Historisch Museum. Aan de hand van acht familieverhalen schetst deze tentoonstelling de complexe en vaak pijnlijke koloniale geschiedenis en de effecten van het nog steeds doorgaande proces van dekolonisatie op onze samenleving.

Op dit moment wonen in Nederland circa twee miljoen mensen die samen vier generaties beslaan, ieder met een eigen unieke achtergrond, die afkomstig zijn uit voormalig Nederlands-Indië en Indonesië. Wat al deze mensen met elkaar gemeen hebben is dat zij of hun voorouders na het uitroepen van de Republik Indonesia – al dan niet gedwongen – permanent of tijdelijk naar Nederland kwamen.

De tentoonstelling begint in het heden. Bij de – vaak confronterende – sporen van het koloniale verleden en de manier waarop die in de Nederlandse samenleving tot op de dag van vandaag resoneren. De bezoeker reist in Ons Land terug in de tijd en wordt geconfronteerd met aspecten van dekolonisatie van Indonesië aan de hand van acht familieverhalen. Ooggetuigenissen staan centraal. Unieke verhalen worden in Ons Land aangevuld met vaak nog niet eerder vertoonde objecten, foto’s en filmbeelden.

“Nederland telt twee miljoen mensen afkomstig uit voormalig Nederlands-Indië en Indonesië“

Om deze familieverhalen te kunnen begrijpen neemt Ons Land de bezoeker mee naar de koloniale samenleving met haar kenmerkende raciale, culturele en sociale geleding, de Tweede Wereldoorlog, de Bersiapperiode en koloniale oorlog, het gedwongen vertrek uit Indonesië tussen 1945 en 1964, de reis naar Europa en de aankomst en ontvangst in Nederland. Aan het einde van de tentoonstelling richt de focus zich op de jongste generaties: op hun leven tussen daar en hier en toen en nu.

De tentoonstelling claimt niet hét verhaal over dekolonisatie te presenteren, maar die te belichten vanuit verschillende perspectieven en door de bril van de vertellers. Als momentopname in het doorgaande verwerkingsproces waarin ook nieuwe elementen om aandacht
vragen.

De titel Ons Land verwijst zowel naar het huidige Nederland als naar het land van herkomst dat op tal van manieren een belangrijke rol zou blijven spelen: in de cultuur, de herinnering, identiteiten en gemeenschappen. Ons Land wil aanzetten tot gesprek en reflectie op ons gedeelde koloniale verleden en de wijze waarop dat doorwerkt en hoe mensen daarmee omgaan.

Journalist, fotograaf en rechtenstudent Geronimo Matulessy laat zich scherp uit in deze gastcolumn. Over 70 jaar Molukkers, diversiteit en inclusie.

Toen mij werd gevraagd om een vlammend betoog voor het Moluks Historisch Museum te schrijven, leek mijn hoofd overspoeld met thema’s die ik met u zou willen delen. Op het moment dat ik het zeker weet, mijn eerste digitale pennenstreken op het scherm zichtbaar worden, slaat de twijfel toe omdat de urgentie van een ander onderwerp zich opeens aandringt. Keuzes maken in wat ik van belang acht om te openbaren, lastig, maar ik waag een poging. 

Het ligt voor de hand dat ik begin met het feit dat dit jaar in het teken staat van zeventig jaar Molukkers in Nederland. Voor sommigen een gebeurtenis waarbij de ontkenning over het bestaansrecht van de Republik Maluku Selatan (RMS) in een onderstroom toch de boventoon voert. Om onder het mom van ‘diversiteit’ en ‘inclusie’ mensen met een politieke mening de mond te snoeren. Anderen, een aanzienlijke grotere groep, die de geschiedenis redelijkerwijs beschouwen, zien een treurige worsteling van een koloniale voortzetting in een nieuw jasje. Wanneer duizenden KNIL-militairen en aanverwanten in 1951 – onder valse voorwendselen – hun levens aan de andere kant van de wereld moeten voortzetten, als exotische pionnen op een politiek schaakbord worden opgeofferd voor internationale belangen, dan is dat dé reden om historische feiten onder de loep te blijven nemen. Ook als dat betekent dat het onplezierig is en uw ‘feestje’ verstoord.  

Om onder het mom van ‘diversiteit’ en ‘inclusie’ mensen met een politieke mening de mond te snoeren

Wees gerust, ik ben niet op mijn achterhoofd gevallen en snap dat de Molukse gemeenschap breder is dan enkel de RMS, maar de komst van velen was toch echt om bovenstaande redenen. Als fervent voorstander van échte diversiteit en inclusie, in de meest brede context van politieke, culturele en religieuze identiteit, kan het alleen niet de bedoeling zijn dat er uitsluiting plaatsvindt op basis van politieke kleur. Dat er in de voorbereiding bijvoorbeeld interne discussies ontstonden over het tonen van de Molukse vierkleur, die door de ‘feestgangers’ wordt gezien als een symbool van onderdrukking en uitsluiting, is symptomatisch voor deze postkoloniale angst. Of de terugkerende, algehele negatieve connotatie als het de RMS betreft. Is het om de geldschieter maar niet tegen de schenen willen schoppen? Omdat de banden tussen Nederland en Indonesië uit historisch en economisch oogpunt al jaren op gespannen voet staan? In het licht van het grootschalige, door de Nederlandse staat gefinancierde dekolonisatieonderzoek en talloze andere wetenschappelijke ontwikkelingen die gaan over dit onderwerp? Zegt u het maar. 
 
Bij anderen zijn het louter emotionele overwegingen die de ratio overstijgen, omdat er in het verleden pijnlijke incidenten hebben plaatsgevonden in bijvoorbeeld de kampen Vught en Westerbork. Die we overigens niet moeten bagatelliseren. Dat er dan een link wordt gelegd tussen de legitimiteit van de RMS en de emotionele gebeurtenissen, terwijl deze losstaan van de vrijheidsstrijd, is ridicuul. Want wie de constitutionele grondbeginselen bestudeert van de RMS, ziet dat er sprake is van diversiteit en hierbinnen een mandaat ligt voor een vrije Molukse staat. Dat neemt niet weg dat we te maken hebben met schadelijke koloniale sporen binnen de passieve RMS-gemeenschap en dito leiders, hierover schreef ik al eens kritisch in de NRC Gelukkig kan ik als uitgesproken RMS’er de ander altijd geruststellen: “Wees niet bang, ik kom in vrede” – ofzo. 

Het zijn krampachtige copingstrategieën om het traumatische verleden achter te laten voor een geassimileerde toekomst

Om welke reden dan ook, het getuigt van hypocrisie om dekolonisatie te prediken en het neokoloniale, repressieve beleid van Indonesië te negeren of zelfs aan te moedigen. Vervolgens andersdenkenden de ruimte ontnemen om gebruik te maken van politieke grondrechten, die ook nog eens zijn gebaseerd op de feitelijke komst naar Nederland. Dat vraagt om verontwaardigde reacties, waarbij ik mijn cynische lach niet kan onderdrukken als dezelfde mensen zichzelf op het podium hijsen als de nieuwe generatie voorvechters van het vrije woord. Het zijn krampachtige copingstrategieën om het traumatische verleden achter te laten voor een geassimileerde toekomst. Overcompensatie in optima forma.  

Het is u al opgevallen, ik zal niet meelopen in uw polonaise. Ik kies een kant en hierin past geen neutrale houding. Die is gebaseerd op het feit dat de mensen na meer dan 400 jaar, nog los van de RMS, op de Molukken niet in vrijheid over hun eigen lot mogen beslissen. We hebben het in juridische termen over het zelfbeschikkingsrecht dat ook de Molukkers rechtmatig toekomt. Zij worden dagelijks beroofd van hun adatgronden en andere rijkdommen. En politieke gevangenen volgens het neokoloniale rechtssysteem, dat is overgenomen vanuit voormalig Nederlands-Indië, het lot van torenhoge straffen wachten als zij zich uitspreken tegen het Indonesische regime. Waar de Molukkers als derderangsburgers in een informele economie leven, die garant staat voor structurele armoede. En wij in Nederland tot op heden te maken hebben met institutioneel racisme, discriminatie, het oprukkende radicaal-rechtse populisme, een onbetrouwbare overheid en statistisch uit de registers zijn verdwenen.  
 
Tijdens deze herdenking gaan onze gedachten uit naar onze eerste en tweede generatie familieleden die onmenselijk hebben geleden door de kille ontvangst op Nederlandse bodem. Het gevolg was onder andere een proces van radicalisering waar tot op heden over wordt geprocedeerd in de rechtsspraak. Dan heb ik oog voor het feit dat we door veerkracht overeind blijven staan, maar het gaat ons niet helpen door het verdoezelen van de feiten. Het is daarom diep tragisch dat we als Molukse gemeenschap na meer dan vierhonderd jaar niet verder zijn gekomen dan subsidiepotten, speldjes op KNIL-uniformen, sociaaleconomische achterstand en pogingen om de geschiedenis, heden en toekomst te depolitiseren.  

Echte dialogen
Als we vooruitgang willen boeken, laten we dan echte dialogen voeren; scherp en zonder taboes. Waarin we gezamenlijk optrekken, elkaar met open vizier mogen bekritiseren, ongeacht ideologische verschillen en uiteindelijk het recht zegeviert. Het valt daarom te prijzen dat er een ontwikkeling gaande is rondom het recent opgestarte ‘Molukse Dialogen’, daar zit toekomstmuziek in. Maar ook tal van initiatieven van jonge Molukkers zijn prijzenswaardig, zij bundelen landelijk hun krachten om de Molukse wijken te behouden. 

Ik wil in een land leven waar oog en erkenning is voor het leed dat tot op heden haar uitwerkingen heeft. Dat kan zelfs zonder de RMS, als de mensen op de Molukken daarvoor kiezen. Als deze simpele wensen een utopie zijn, dan leef ik graag in deze waan. Maar ik zal het nimmer toelaten dat de vuist van de onderdrukker direct of indirect onze monden blijft snoeren.  

Apa datang dari muka, jangan unduré. 

MENA! 

Zondagmiddag 21 maart vindt de BETADISINI livestream vanuit Museum Sophiahof in Den Haag plaats. Als samenwerkingspartner is Beyond Walls verantwoordelijk voor het programmaconcept en de productie van het evenement.

Beyond Walls is een onafhankelijk collectief bestaande uit culturele professionals, academici en (beeld)kunstenaars. Om kennis te maken gaan we in gesprek met twee teamleaden, Suzanne Rastovac en Glenda Pattipeilohy. Rastovac is historica, curator en tevens mede-oprichter van Beyond Walls. Pattipeilohy is educator, curator en event producer, haar volgers op social media kennen haar van haar werk op Maluku (bijv. met Moluccas Coastal Care).

Suzanne en Glenda hebben met als werk hun doel om kritische, collectieve bewustwording te stimuleren, zowel in institutionele ruimten als binnen diaspora gemeenschappen.

Beyond Walls gaat voorbij aan de metaforische muren die bepalen dat iets binnen een grens, of beter gezegd binnen de ‘norm’ valt en daarom van culturele waarde is. Ook stelt het collectief kritische vragen aan de makers en bewakers van deze muren – waarom bepalen zij wat onder cultureel erfgoed en (kunst)geschiedenis valt? Zéker als de historische werken tot een diaspora gemeenschap toebehoren.

Ook wil Beyond Walls het intellectuele debat rondom koloniaal erfgoed toegankelijk maken voor een breder publiek, buiten de randstad en buiten institutionele kaders,  zodat er meer toegankelijkheid is om hier inhoudelijk over te kunnen praten.

MHM en Beyond Walls bevragen samen de norm

Kolonialisme wordt ten onrechte bestempeld als iets ‘dat al zo lang geleden is gebeurd’. Koloniale, stereotype denkbeelden werken nog steeds door in beleidsbesluiten van musea-, onderwijs- en overheidsinstellingen.

Het Moluks Historisch Museum en Beyond Walls vinden elkaar in het doorbreken van stereotype beelden. Molukkers worden in de media en in de geschiedschrijving nog steeds vaak gereduceerd tot stereotypen, met stigmatisering als gevolg.

In het kader van 70 jaar Molukkers in Nederland organiseert het MHM de wisselexpositie Ikat. Van maart tot en met november 2021 exposeert iedere maand een kunstenaar-duo van Molukse afkomst of met een Molukse connectie. Met hun werk laten ze zien wat het voor hen betekent om Moluks te zijn in Nederland. De gekoppelde kunstenaars zijn ieder van een andere generatie, beoefenen verschillende disciplines en belichten met hun eigen visie de veelzijdigheid van de Molukse gemeenschap.

Beyond Walls deelt het streven met het MHM om bij te dragen aan een veelzijdige beeldvorming, dat recht doet aan de diversiteit binnen de Molukse gemeenschap. Tijdens de livestream uitzending zal meerdere keren worden geschakeld naar live opnames in een aantal Molukse wijken. Vooraf aan de opnames gaat Beyond Walls op locatiebezoek om samen met de bewoners tot een item te komen.  Op deze manier wordt het programma gemaakt voor en door de gemeenschap.

Plaatsmaken aan tafel

In 1979 exposeerde de Amerikaanse kunstenaar Judy Chicago het iconisch feministische installatiekunstwerk The Dinner Party. Het is een momument voor 39 mythische, historische en beroemde vrouwen. Drie tafels zijn in eendriehoek geplaatst, op die manier zit niemand aan het hoofd. In de vloertegels worden 999 andere vrouwen geëerd.

The Dinner Party geeft vrouwen letterlijk en figuurlijk een plek aan tafel. Het kunstwerk claimt toegang voor vrouwen tot intellectuele ruimten die eerder uitsluitend door en voor mannen werden gemaakt, maar die niet enkel tot alleen hen behoren.

Guess Who’s Coming to Dinner Too? (2019) is een solotentoonstelling en sociaal monument van kunstenaar en activist Patricia Kaersenhout.

Ter ‘aanvulling’ op The Dinner Party maakte ze een tafel die exclusief bestaat zwarte vrouwen en vrouwen van kleur, vrouwen die vochten én vechten tegen het kolonialisme en tegen racisme, en naar onderdrukking door het patriarchaat. Kaersenhout: ‘Veel vrouwen zijn letterlijk weggevaagd, hun lichamen vernietigd opdat ze geen heldinnenstatus zouden krijgen.’

Nu kun je je afvragen: Wat hebben Judy Chicago, Patricia Kaersenhout en Beyond Walls met elkaar te maken?

Alledrie wachten niet tot ze worden uitgenodigd om een plekje aan tafel te bemachtigen. Ze maken zelf een tafel ter ere van de mensen die eerder niet uitgenodigd werden maar wél een plek verdienen aan de tafel waar belangrijke besluiten worden gemaakt. Aan diezelfde tafel worden mensen uitgenodigd om deel te nemen aan het gesprek. 

In de culturele sector betekent dat concreet; als er een expositie wordt samengesteld over mensen van kleur, dan zijn mensen van kleur betrokken in iedere laag van de organisatie, gedurende het hele traject. Alleen dan kunnen mensen van kleur herkenning vinden en wordt er recht gedaan aan de veelzijdigheid van een gemeenschap.

Moluks Historisch Museum x Beyond Walls

Het Moluks Historisch Museum en Beyond Walls delen de ambitie om 21 maart a.s. een safe space voor dialoog te creëren. Beyond Walls heeft hoge ambities met het evenement. Representatie en diversiteit vinden zij erg van belang. Glenda hoopt dat de Molukse gemeenschap zich gerepresenteerd voelt en dat het programma recht doet aan de diversiteit binnen de gemeenschap.” Suzanne voegt daar aan toe:”En dat de uitzending bijdraagt aan een veelzijdiger beeld op de geschiedenis en de hedendaagse context.”

Met de BETADISINI livestream richt MHM zich ook tot de mensen buiten de Molukse gemeenschap. Nederland staat immers niet buiten de Molukse geschiedenis, het maakt er deel van uit.

Glenda’s ambitie is enerzijds het versterken van het gemeenschapsgevoel onder Molukkers: “Satu gandong, en niet alleen op de dansvloer #maribaikooo!” 

Tegelijkertijd hoopt ze ook een inclusief perspectief mee te geven op de eigen gemeenschap én daarbuiten. Door ook in gesprek te gaan met andere (diaspora) gemeenschappen om van elkaar te leren. En met liefde en respect met elkaar om te gaan, zodat er geen plek is om  op dezelfde manier buiten te sluiten zoals de Molukse gemeenschap dat zelf ook heeft meegemaakt. 

Het programma van de BETADISINI livestream wordt in de loop van de maand bekend gemaakt via museum-maluku.nl en de social kanalen.