Een stem op papier: 50 jaar Molukse tijdschriften
Een Stem op Papier: 50 jaar Molukse tijdschriften
GESCHREVEN DOOR MOESHA SNOEK OP 31 oktober . GEPOST IN NIEUWS
Met de doorstart van Marinjo keert een vertrouwd geluid terug in Moluks Nederland. Al sinds de jaren zeventig biedt het blad ruimte aan verhalen, opinies en cultuur – en nu krijgt het een nieuwe generatie schrijvers en lezers. Die heropleving roept de vraag op: welke stemmen gingen hieraan vooraf?
In de archieven van Museum Maluku liggen talloze tijdschriften die daar een antwoord op kunnen geven – of juist nieuwe vragen oproepen. Kleine bulletins, uitgaven van jongerenorganisaties, kerken en politieke bewegingen bieden inzicht in manieren waarop Molukse gemeenschappen in Nederland zich de afgelopen decennia hebben ontwikkeld. Van bladen over politieke idealen en “trouw”, tot publicaties die zich richtten op verbinding, emancipatie, identiteit en culturele trots.
Wat kunnen elf tijdschriftnummers, verspreid over vijftig jaar, ons vertellen over de Molukse gemeenschap in Nederland? En hoe zien we daarin de zoektocht om het eigen verhaal te bewaren – toen en nu?
1950-1960: De stem van Ambon en Mena Muria
Rond 1950 verschijnen de eerste Molukse tijdschriften in Nederland: De Stem van Ambon (1950) en Mena Muria (1955). Deze bladen weerspiegelen de idealen en verwachtingen van een gemeenschap in beweging. Waar De Stem van Ambon nog vol vertrouwen spreekt over de band met Nederland, klinkt in Mena Muria al de teleurstelling door over beloften die niet werden ingelost.
“En nu zou ik willen weten, of in die kleine kamertjes nog kastjes staan met portretten… Is er in Nederland één buffetje met zó veel Oranjeportretten?”— De Stem van Ambon, nr. 5 (1950)

De Stem van Ambon verschijnt kort voor de aankomst van de Molukkers in Nederland. Het blad is doordrenkt van politiek idealisme en probeert steun te winnen voor de droom van een onafhankelijke Zuid-Molukse staat. De toon is loyaal en respectvol tegenover Nederland. De schrijvers benadrukken de trouw van de Molukkers aan het koningshuis en hopen zo sympathie te wekken bij de Nederlandse bevolking voor het RMS-ideaal.
Vijf jaar later klinkt in Mena Muria een ander geluid. Het tijdschrift, uitgegeven door de P.P. B.P.R.M.S. in Rotterdam laat zien dat het vertrouwen in de Nederlandse overheid sterk is afgenomen. De gemeenschap, inmiddels gevestigd in Nederland na het ontslag van Molukse KNIL-militairen, voelt zich in de steek gelaten. De strijd voor een eigen republiek wordt voortgezet, maar zonder de hulp waarop men ooit rekende.

1960-1970: Tanuar, Pertemuan en ICCAN-Brief
Rond 1960 verschijnt de eerste versie van Tanuar, dat zichzelf met enige trots “het kleinste bulletin ter wereld” noemt. Het blad presenteert zich als een wekelijks bindmiddel voor de Molukse gemeenschap in Nederland en probeert de zelfverklaarde verdeeldheid tussen Zuid-Molukse organisaties, zoals de BPRMS en het PPKM, te overbruggen.
“Maar wil uitsluitend het algemeen belang dienen. Tanuar steunt de RMS (ideaal) dat ons gerechtvaardigd streven is.”— Tanuar, nr. 1 (1960)

Hoewel Tanuar het RMS-ideaal onderschrijft, roept het blad opvallend open en verbindend van toon. In plaats van partijpolitieke standpunten te verspreiden, nodigt het lezers uit om ideeën te delen en samen te reflecteren op de toekomst van de Molukse gemeenschap. Daarmee markeert Tanuar het begin van een verschuiving: van politieke strijd naar gemeenschapsvorming.
In de jaren zestig verandert de positie van Molukkers in Nederland ingrijpend. Wat ooit als tijdelijk verblijf werd gezien, blijkt blijvend te zijn. De Nederlandse overheid stimuleert integratie en moedigt de verhuizing naar Molukse woonwijken aan. Die verandering weerspiegelt zich ook in de media van die tijd.
“Ouders van Ambonese kinderen die nijverheidsonderwijs volgen, kunnen op dezelfde wijze als Nederlandse ouders in aanmerking komen voor een tegemoetkoming in de kosten.”— Pertemuan, juni 1965

Het tijdschrift Pertemuan (1965) laat zien hoe de aandacht verschuift van politiek naar het dagelijks leven. De inhoud is praktisch: recepten, opvoedadvies en nieuws uit de wijken. De naam Pertemuan, ofwel ‘bijeenkomst,’ past bij het doel van het blad: het bevorderen van verbinding binnen een gemeenschap die zich aan het vestigen is in Nederland.
In 1970 verschijnt de ICCAN-Brief, uitgegeven door het Interkerkelijk Contact Comité Ambon en Nederland. Dit blad legt sterk de nadruk op geloof, sociale verantwoordelijkheid en integratie. Het comité probeert de band tussen Molukkers en Nederlanders te versterken door wederzijds begrip te bevorderen. De ICCAN-Brief bespreekt thema’s als werkloosheid, opvoeding en geloofsleven, en biedt praktische informatie over kerken, hulporganisaties en maatschappelijke initiatieven.
“In Nederland woont naast het Nederlandse volk een ander volk, het volk van de Zuid-Molukkers… Deze situatie is niet gemakkelijk voor de Zuid-Molukkers.”— ICCAN-Brief, september 1970
De toon van de edities in deze periode is realistischer en milder dan in de jaren vijftig. De nadruk ligt op integratie, gemeenschap en geloof tekenen van een samenleving die haar plaats zoekt én behoudt binnen een blijvend bestaan in Nederland.
1970-1980: De Zuidmolukker en Zelfschikking
In de jaren zeventig klinkt opnieuw een scherpere toon in de Molukse gemeenschap. De tweede generatie groeit op in Nederland, maar voelt zich nog steeds buitengesloten. De belofte van een tijdelijk verblijf is verdwenen, en de onvrede over hun positie, vooral onder werkloze jongeren, groeit. Tijdschriften als De Zuidmolukker (1975) en Zelfbeschikking (1980) laten zien hoe deze generatie zich politiek bewust opstelt.
“Het betrekkelijk weelderige leven in Nederland is een tijdelijke gunst. We moeten ons voorbereiden op eenvoudiger levensomstandigheden.”— De Zuid-Molukker, oktober/november 1975

De Zuid-Molukker is uitgesproken politiek en roept op tot hernieuwde inzet voor een onafhankelijke Molukse staat. Het blad, geschreven door de RMS-regering in ballingschap, richt zich op de jongere generaties en wil hen betrekken bij de strijd voor onafhankelijkheid.
Rond dezelfde tijd verschijnt Zelfbeschikking, dat politiek engagement combineert met maatschappelijke betrokkenheid. Als opvolger van De Stem van Ambon breidt het blad zijn blik uit naar andere vrijheidsbewegingen, zoals in Atjeh, en behandelt het thema’s als integratie, identiteit en onderwijs binnen de Molukse gemeenschap. Door bijdragen van meerdere Molukse schrijvers bood Zelfbeschikking een breder en representatiever beeld van de gemeenschap.
De toon van deze periode is krachtig en zelfbewust. De tweede generatie laat zich horen, vastbesloten om haar plek te vinden in Nederland en binnen haar eigen geschiedenis. Tegelijk blijft de echo van de jaren vijftig voelbaar, met de continuïteit van organisaties en hun tijdschriften als bindmiddel voor de gemeenschap.

1980-2000: Tjengkeh, Cakalele, Berita Rela en Surat Berita
Vanaf de jaren tachtig verschuift de aandacht van politieke strijd naar culturele identiteit en verbinding. Tijdschriften als Tjengkeh (1985), Cakalele (1990), Berita Rela (1995) en Surat Berita (2000) laten zien dat de Molukse gemeenschap in Nederland niet langer alleen kijkt naar wat verloren is, maar ook naar wat opgebouwd kan worden.
Tjengkeh, samengesteld door een jonge Molukse redactie, richt zich op onder andere cultuur, muziek en de positie van Molukse vrouwen. Het blad spreekt vooral de jongere generatie aan en weerspiegelt hun eigen interesses en initiatieven. Dit is te herkennen in verschillen artikelen in het tijdschrift zoals:
- Back from Eternity ligt stevig in de muziekmarkt
- Vrouwen in de politiek; Ketorang musti ampun satu dengan lain.
- Nieuwe Moluccan Moods slaat aan
- Tweede generatie ouders; kinderen moeten bewust zijn van hun eigen taal.
Deze titels laten zien dat de jongere generaties geïnteresseerd zijn in onderwerpen die voorbij de politiek gaan en ook focussen op muziek, educutie en cultuur onderwerpen.

Cakalele markeert een nieuwe ontwikkeling: de interesse reikt nu ook buiten de Molukse gemeenschap. Het is een onderzoekstijdschrift over de Molukse cultuur en geschiedenis. Hiermee worden Molukse verhalen onderdeel van het bredere academische en maatschappelijke gesprek.

Berita Rela (1995) laat zien hoe de gemeenschap actief betrokken raakt bij de Molukken zelf. Het blad, verbonden aan Stichting Rela ’69, richt zich op ontwikkelingsprojecten en samenwerking met dorpen op de eilanden. Zoals de stichting aangeeft:
“We moeten van elkaar leren hoe we projecten kunnen opzetten in onze eigen negeri (dorp) of streek.” — Berita Rela, 1995

Aan het einde van de eeuw verschijnt Surat Berita, de nieuwsbrief van het Moluks Historisch Museum. Het blad documenteert tentoonstellingen, activiteiten en ontwikkelingen binnen de gemeenschap en laat zien dat de Molukse geschiedenis inmiddels een vaste plek heeft gekregen in het culturele landschap van Nederland.

De tijdschriften van deze periode tonen een Molukse gemeenschap die beter geïntegreerd is, haar eigen culturele identiteit vormgeeft en actief deelneemt aan maatschappelijke en wetenschappelijke gesprekken. Waar politieke strijd ooit centraal stond, ligt de nadruk nu op verbinding, kennisuitwisseling en het behoud en de ontwikkeling van Molukse cultuur binnen de Nederlandse samenleving.
2025 – ?
De tijdschriften in de collectie van Museum Maluku laten meer zien dan alleen woorden op papier. Ze zijn getuigenissen van hoop, teleurstelling, strijd, geloof, humor en trots. Van politieke pamfletten tot culinaire rubrieken, ze vertellen samen het verhaal van een gemeenschap die haar stem vond.
Nu het museum bezig is met het digitaliseren van deze archieven, komen steeds meer van die stemmen opnieuw aan het licht. Elke pagina herinnert ons eraan dat identiteit geen vaststaand gegeven is, maar iets wat groeit, verandert en opnieuw verteld moet worden.
De Molukse tijdschriften van 1950 tot 2000 vormen samen een spiegel van een gemeenschap in beweging. Elk blad is een stukje van een groter verhaal.
Door ze te bewaren en te delen, geven we nieuwe generaties de kans om verder te schrijven aan dat verhaal, niet alleen in archieven, maar in de samenleving van vandaag. Marinjo met hun doorstart is dus de nieuwste in een lange geschiedenis.

Foto: MME 97.0034
Notitie voor de lezer
Dit artikel is gebaseerd op 11 edities van verschillende Molukse tijdschriften uit de periode 1950–2000. Hoewel deze publicaties waardevolle inzichten bieden in de gemeenschap en haar idealen, vormen ze slechts een deel van het geheel. De gebruikte tijdschriften zijn:
- Stem van Ambon, no. 5 (1950)
- Mena Muria, no. 10 (25 oktober 1955)
- Tanuar, no. 1 (12 november 1960)
- Pertemuan, 12de jaargang, no. 6 (juni 1965)
- ICCAN-Brief, 8ste jaargang, no. 2 (september 1970)
- De Zuidmolukker, 5de jaargang, no. 8/9 (oktober/november 1975)
- Zelfschikking, 8ste jaargang, no. 5 (september/oktober 1980)
- Tjengkeh, 7de jaargang, no. 4 (1985)
- Cakalele, 1ste volume, no. 1/2 (1990)
- Berita Rela, 8ste jaargang (1995)
- Nieuwsbrief Surat Berita, no. 1 (2000)

Leren, delen en verbinden in Drenthe







































