GROETJES UIT LEIDEN: DE VERGETEN TAAL VAN LETI

GESCHREVEN DOOR REDACTIE OP 24 JUNI 2024. GEPOST IN NIEUWS

Aone van Engelenhoven, universitair docent Zuidoost Aziatische Taalwetenschap aan de Universiteit Leiden, is een expert op het gebied van het Letinees: een unieke taal afkomstig van Leti, een eiland in de Zuidwest-Molukken. Zijn fascinatie voor deze bijzondere en complexe taal begon met een persoonlijke ontdekkingstocht, gevoed door nieuwsgierigheid en de wens om zijn eigen familiegeschiedenis te begrijpen.

Zoektocht naar eigen roots
“Mijn moeder had mij altijd gezegd dat onze familie van Ambon komt,” vertelt Aone. “Dat heb ik heel lang gedacht. Toen ik in 1980 voor het eerst naar Indonesië ging, bleek al heel snel dat dat verhaal helemaal niet klopte.” Tijdens de reis kwam Aone erachter dat de roots van zijn familie eigenlijk op Leti liggen, een klein eiland in de Zuidwest-Molukken. Zijn moeder, zoals veel Molukkers destijds, sprak om sociale en politieke redenen niet over hun ware herkomst. “Dat was eigenlijk een overlevingstactiek, want ja, je kunt je maar beter aanpassen aan de meerderheid en niet opvallen.” Maar Aone’s nieuwsgierigheid werd tijdens de reis gewekt. “Toen heb ik besloten dat ik alles wilde weten. Ik ben Taalwetenschap gaan studeren, wat uiteindelijk eindigde in een proefschrift over het Letinees. Daar ben ik eigenlijk in blijven hangen.”

Grootouders als gids
“Toen ik jong was, hoorde ik mijn grootouders wel eens dingen tegen elkaar zeggen die ik niet verstond,” herinnert Aone zich. “Als ik mijn moeder vroeg wat ze tegen elkaar zeiden, dan zei mijn moeder: “Ach, dat zijn die oudjes. Zij spreken gewoon oud-Maleis.” Tijdens mijn reis kwam ik erachter dat dat niet klopte.” Aone’s oma speelde vervolgens een cruciale rol in het leren beheersen van de taal. “Toen ik in 1980 terugkeerde in Nederland en uitlegde dat ik alles wilde weten, besloot mijn oma dat ze vanaf dat moment uitsluitend Letinees tegen mij zou spreken. Dat viel niet mee, maar zorgde er wel voor dat ik de taal al sprak voordat ik het proefschrift ging schrijven in de jaren 90.”

Een unieke taal
Het Letinees onderscheidt zich door zijn unieke grammaticale structuren. Bijvoorbeeld, in plaats van ‘witte kat’, zoals we in het Nederlands zeggen, wordt dit in het Letinees ‘wik tat’. “De ‘t’ van wit en de ‘k’ van kat moet je omruilen,” legt Aone uit. Zulke grammaticale eigenaardigheden komen bijna nergens anders in de wereld voor. Dit maakt het Letinees een fascinerend studieobject, maar ook een uitdaging voor studenten. “Studenten krijgen er hoofdpijn van, dus dan is het wel bijzonder,” zegt hij lachend.

Confrontatie met complexiteit
In zijn colleges confronteert Aone zijn studenten met de complexiteit van het Letinees om hen te helpen hun begrip van taalwetenschap te verdiepen. “Het doel is dat ze beter begrijpen wat taalwetenschap impliceert,” legt hij uit. Studenten moeten in staat zijn om de unieke kenmerken van het Letinees te analyseren en te verklaren, zoals het omwisselen van klanken in woorden. Deze uitdaging dwingt hen om de theoretische kennis die zij eerder in de studie hebben geleerd, toe te passen in een praktische en complexe context.

Het laatste hoofdstuk?
Helaas is het Letinees een uitstervende taal. “Wat je nu op Leti ziet gebeuren, lijkt op wat er in Nederland met het Maleis gebeurt,” vertelt Aone. “De derde generatie Molukkers in Nederland kan het nog wel verstaan, maar spreekt het al minder. De generaties daarna verstaan het vaak al helemaal niet meer. Daarom vind ik het project Totaal Moluks van Jamie Schaduw ook zo goed, want daarmee wordt dit nog een beetje ondervangen. Maar ja, het Letinees verdwijnt gewoon. Officieel schijnen we minder dan 7.000 Letinees-sprekers over te hebben op het eiland zelf. Veel jongeren op Leti spreken het niet meer vloeiend en verstaan het vaak slechts gedeeltelijk. Dat is nu eenmaal zo.”