Nieuws Archieven - Pagina 18 van 18 - Moluks Historisch Museum

Observaties op Ambon

GESCHREVEN DOOR PROF. DR. FRIDUS STEIJLEN OP 24 NOVEMBER 2019. GEPOST IN NIEUWS

Op weg van het vliegveld naar het hotel vertelde de chauffeur dat het hotel de laatste tijd heel vol zit. Vooral met Molukkers uit Nederland, ‘Maluku-Belanda’. Meestal komen ze vanaf begin oktober en dat blijft zo tot in januari, daarna wordt het minder. Het is een soort seizoen Maluku-Belanda. “En dit jaar zijn er meer dan vorig jaar”, zei hij. Een vriend die op Ambon hotelmanager is bevestigt het: dit jaar zijn er meer Molukkers uit Nederland dan in andere jaren. De bezetting van het hotel liegt er inderdaad niet om.

Twee jaar geleden logeerde ik hier voor het eerst. Het hotel was toen net open en er zaten weinig Molukse Nederlanders. Toen kwamen de meeste mensen uit de stad om in het restaurant op de hoogste verdieping van het hotel, de nieuwe locatie met uitzicht op Karang Panjang en het beeld van Martha Christina Tiahahu, te verkennen. Nu bestaat de overgrote meerderheid uit Molukse Nederlanders en hun gezinnen. Bij mijn eerste ontbijt loop ik al twee net gearriveerde kameraden uit Amsterdam tegen het lijf. En er zijn er meer, blijkt in de loop van de dagen. Het was me ook al opgevallen dat het hotel tegenwoordig aangeeft dat er ook Nederlands gesproken wordt.

Overdag lijkt het restaurant op sommige momenten op een kantoor met flexplekken. Aan de tafeltjes zitten verspreid Molukkers uit Nederland met gasten te praten. Als de gast of gasten vertrekken dan verzitten ze even, kijken op hun telefoons of relaxen even. Dan komen er weer nieuwe gasten, er worden handen geschud, omhelst en weer plaatsgenomen. Worden er weer kopjes koffie, thee, of juice en eventueel een schaaltje pisang goreng besteld. Dan beginnen de gesprekken weer. Sommigen heb het vooral over hoe het met de familie gaat, wie is overleden en wie getrouwd is en hoe de nieuwe baby heet. Anderen zijn bezig om informatie over de familiegeschiedenis te verzamelen, of over de geschiedenis van het dorp. Op sommige tafels worden ook cadeautjes uitgewisseld.
Naast mij schuift iemand zijn zonnebril naar een familielid. Zijn Nederlandse partner pakt haar zonnebril, haalt hem uit het Ray-Ban etui en overhandigt het etui om de nieuwe aanwinst in te doen.

De aardbeving van september is niet dé reden waarom zoveel Molukse-Nederlanders nu in Maluku zijn. Het helpt wel. De aardbeving brengt Molukkers uit Nederland dichterbij Molukkers in de Molukken. Mensen die toevallig aanwezig waren toen de aardbeving plaatsvond zetten allerlei projecten op. Ik hoor van een jonge derde generatie vrouw die spontaan een crowd funding voor haar dorp begint. Binnen no time heeft ze 6.500 euro bij elkaar. Te weinig, want in het dorp van haar vader, waar de mensen de bergen in zijn gevlucht, is de gezondheid in gevaar. Anderen steunen bij het verspreiden van hulp die vanuit Nederland wordt aangevoerd.

Natuurlijk zijn er meningsverschillen over wat wijs is en wie te vertrouwen. Kun je het beste hulp via gevestigde organisaties zoals TitanE geven of beter via individuen? De reactie op deze ramp is niet anders dan anders: privé-initiatieven bekritiseren de bestaande organisaties, niemand weer eigenlijk wat het beste is. Er is discussie over wat moet gebeuren: noodhulp of helpen de infrastructuur te herstellen? En waar moet je die dan herstellen? Inwoners van sommige dorpen zijn zo bang voor nieuwe bevingen en mogelijk daarna een tsunami, dat ze liever een nieuw dorp in de bergen bouwen. In Passo slapen mensen liever buiten in tentjes in de middenberm van de hoger gelegen doorgaande weg. Wat wel of niet zinvol is, is moeilijk te zeggen als je de situatie ter plekke niet hebt gezien en van de mensen hebt gehoord wat hun ervaring is.

Als ik door Waai en Liang rij raak ik onder de indruk van de ravage. Waai is stil, een verlaten dorp waar normaal mensen, honden, katten en kippen moeten lopen. Ik zie nu alleen hier en daar wat inwoners, voornamelijk mannen. Liang heeft ook grote klappen gekregen. Een jongetje nodigt ons uit om in zijn huis een van de slaapkamers te bekijken Daar kwam na de beving een hele dag rook en modder tussen de vloertegels naar boven. Aangekoekte modder op de grond en verschoven tegels zijn de stille getuigen van deze angstdroom. Een buurman haalt ons uit het huis, je weet nooit wat er kan gebeuren. Misschien is er een groot gat onder de vloer van de kamer ontstaan, zoals aan de andere kant van de weg.

Achterop de motor brengt een andere buurman me naar de berg boven Liang, waar de mensen naar toe zijn gevlucht. Het lijkt een dorp van drie kilometer lang, allemaal blauwe tenten, een tijdelijke school, een moskee, toiletten. De bus van Ambon naar Liang heeft hier ook zijn eindhalte. Alsof er gewoon wat omleidingen in de route zijn gemaakt. De mensen zijn nog bang en hebben trauma’s, vertelt de buurman die me rondrijdt. De mensen vertrouwen het water niet dat ze van de overheid geleverd krijgen en gebruiken het alleen om te wassen. Van wie komt de hulp, vraag ik, als ik een spandoek van de NU, Nahdlatul Ulama, een islamitische organisatie, zie. Van wel zeven organisaties, zegt hij. Niet uit Nederland? Nee, zover hij weet niet. Misschien wonen er minder mensen uit Liang in Nederland, denkt hij. Zijn grootvader was met het KNIL naar Nederland gegaan maar al in 1960 naar de Molukken teruggekeerd.

In tijden van een ramp komt de relatie tussen Maluku en Molukkers in Nederland weer even onder hoogspanning te staan. Zowel in positieve als negatieve zin. Negatief vanwege het onderlinge gekissebis. Positief vanwege de concrete hulp die men kan bieden en de mogelijkheid om vanuit Nederland de mensen op de Molukken bij te staan. Onwillekeurig moet ik de laatste tijd af en toe terugdenken aan de kerusuhan tussen 1999 en 2003. Toen was er dezelfde hoogspanning in de relatie. Groot verschil is dat er dit keer minder onmacht is. Hoe hulp te geven bij een natuurramp ligt meer voor de hand dan bij een conflict.

Foto’s: Fridus Steijlen

Laatste berichten

Zoek zelf naar beeldmateriaal

Bezoek ‘Vechten voor vrijheid. De vele gezichten van verzet’

Sekarang Tante cerita

Het goed bezochte live magazine in samenwerking met Museum Bronbeek, op zaterdag 26 oktober, bracht een gevarieerd programma met o.a. een minicollege van Fridus Steijlen over hoe al in een vroeg stadium de emancipatie van de Molukse vrouw een impuls kreeg vanwege de deelname van vrouwen aan de Gerakan Pattimura, een progressieve Molukse jongerenorganisatie. Niet alleen de positie van de vrouw was een thema in de organisatie, maar ook hoe de Molukse culturele waarden behouden konden blijven. Onder andere om die reden werden Nederlandse vrouwen, die getrouwd waren met een Molukker, ook toegelaten tot de beweging. Zodat de culturele waarden in deze gemengde gezinnen niet verloren zouden gaan.

Francy Tomatala, Dinah Marijanan en haar dochter Rachelle wierpen tijdens het programma een blik op de geschiedenis en de toekomst van de emancipatie van Molukse vrouwen in Nederland. Die emancipatie heeft volgens hen veel moeite gekost maar de nieuwe generatie Molukse vrouwen is steeds meer zelfbewust en blijft daarnaast loyaal aan hun afkomst.

In het programma kwamen ook twee vrouwen aan het woord die in de jaren ‘50 en ‘60 trouwden met een Molukse man. In ‘Help, mijn man is Molukker!’ vertelden de Brabantse Annie Matulessy en de Drentse Hilly Tuhuteru over hoe men zich over en weer probeerde aan te passen aan de toen heersende normen en waarden. Of zoals Annie Matulessy verwoordde: “In het kamp (Lunetten) waren mijn kinderen lichter dan anderen. Toen we verhuisden waren de kinderen weer een van de weinigen met een donker uiterlijk.”

Ook Lenie Wenno-Sapulette, auteur van ‘Het kookboek van Malukufood’ vertelde over hoe men zich in de beginjaren ‘50, vlak na aankomst, moest aanpassen op culinair gebied omdat nog niet alles te krijgen was. Tegelijkertijd vormde het eten een troost en het samen koken bij speciale gelegenheden een sociale verbinding door alle lagen en generaties van de Molukse gemeenschap heen. Tot op de dag van vandaag.

De dag werd afgesloten met een gedicht als ode aan alle vrouwen, uitgesproken door auteur Coby Nuruwé. Binnenkort publiceert zij haar nieuwe boek ‘Ibu’, een verzameling gedichten en gedachten over het moederschap.

(foto’s 1 t/m 6: Elles Tuhusula; foto’s 7 en 8: Ating Ririassa)

Met dank aan Museum Bronbeek!

De vele gezichten van vrouwen in verzet

In samenwerking met het Indisch Herinneringscentrum organiseerde Moluks Historisch Museum op zondag 20 oktober in Museum Sophiahof een programma gepresenteerd over vrouwen in het verzet, als publieksactiviteit naast de tentoonstelling ‘Vechten voor vrijheid. De vele gezichten van verzet’. Met diverse inleidingen, een debat en een column, werden de minder bekende verhalen verteld van vrouwen die tijdens de Tweede Wereldoorlog vochten voor vrijheid. Dit alles onder leiding van host Esther-Clair Sasabone.

Onderbelicht en onbekend, zo betoogde Margaret Leidelmeijer, niet alleen vanwege het vrouw-zijn. Ook aspecten als afkomst en huidskleur bepalen wat er wel en niet als volwaardig verzet in de bronnen werd geboekstaafd. Waarmee witte mannen bovenaan in de schaal van mate van aandacht staan, en vrouwen van kleur bungelen ergens onderaan

Over het leven van de Indische Sabine Zuur bijvoorbeeld, de vrouw van verzetsman Peter Tazelaar, was zo goed als niets bekend. In zijn inleiding schetste Victor Laurentius haar leven in dienst van de strijd tegen de onderdrukking door de Nazi’s en hoe zij twee concentratiekampen overleefde, om daarna min of meer in de vergetelheid te raken.

Ron Habiboe liet een keur aan Molukse verzetsvrouwen passeren. Van klein tot groot verzet door bijvoorbeeld Molukse meisjes uit de Japanse bordelen te houden en het verzet van Coosje Ayal als lid van de Kokkelinkgroep in Nieuw-Guinea onder leiding van kapitein J.B.H. Willemsz-Geeroms.

Bijzonder was de aanwezigheid van een aantal kinderen van Coosje Ayal, Milco en Liesje Evers en Sonja Balkstra, die vertelden over de trauma’s van hun moeder en hoe dat impact had op hun leven met haar. Bijzonder trots waren ze om te kunnen aankondigen dat er in Ridderkerk een straat naar haar wordt vernoemd.

Het programma kreeg een vervolg met meer gesprekken over hoe een verzetsverleden nog steeds invloed kan hebben op de volgende generaties. Josselien Verhoeve vertelde in haar column over haar opa Frits Dahler en hoe zij zich tot op heden verzet tegen de beeldvorming rond haar opa. Klik hier voor haar column. Met Jazzy Taihuttu, betrokken bij de campagne ‘De wereld van de oost’ rondom de film ‘De Oost’ van Jim Taihuttu (over een soldaat die na het einde van de Tweede Wereldoorlog wordt uitgezonden naar Indonesië), werd besproken dat er nog steeds actief aandacht gevraagd moet worden voor de invulling van volwaardige vrouwenrollen. Ook juist daar waar er minder bronnen voorhanden zijn.

Vocalist Esther Nijhove bracht op haar manier een ode aan de vrouwen in verzet, met het lied ‘Unforgettable’. Hopelijk heeft het gezamenlijke programma daar ook een bijdrage aan geleverd.

Foto’s: Alies Boenders

‘Barak 85 kamer 10’ over traumatische kinderjaren in woonoord Schattenberg

Het duurde even voordat er een tweede boek verscheen na ‘Njonja’ (2016) dat ging over Njonja Soumokil, echtgenote van Chris Soumokil, de tweede president van de Republiek der Zuid-Molukken. Maar met ‘Barak 85 kamer 10’ levert Dinah Marijanan weer een belangrijke literaire bijdrage aan het behoud van het Molukse erfgoed. In het boek, dat zij op 16 november jl. i.s.m. het Moluks Historisch Museum in Museum Sophiahof presenteerde, keert ze terug naar kamp Westerbork met haar dementerende zus, in de hoop dat het bezoek weer herinneringen terugbrengt.

Onder grote publieke belangstelling werd het boek officieel overhandigd aan twee zoons van de zus van Dinah Marijanan. ‘Barak 85 kamer 10’ was het adres van de familie in Schattenberg. Dinah woonde daar van haar vijfde tot haar negende met haar oudere zus Marie en de rest van het gezin. Zoon Addy: “Het is een beladen dag en zwaar om hierheen te gaan, want het is nog niet zo lang geleden dat moeder overleed. Maar het is tegelijk ook een mooi moment.” Zoon Marcel is trots op zijn tante: “Het verhaal dat zij heeft opgeschreven is bij velen niet bekend. Niet bij mensen van mijn generatie, laat staan bij jongere generaties.”

In het programma van de boekpresentatie las Dinah een aantal passages voor uit het boek. Bijvoorbeeld over hoe de trauma’s van de ouders resulteerden in een harde opvoeding. Vaak bleef het niet bij een klap: ‘Het ergste wat je mij weleens hebt verteld, was over een jongen die in zijn ondergoed op een stoel voor het raam van zijn barak stond, de handen vastgebonden op zijn rug. Zodat iedereen hem kon zien. Zijn broertje moest van zijn vader zoveel mogelijk kinderen optrommelen om naar het schouwspel te komen kijken. Dan hebben we het nog niet eens over ooms die hun kinderen om het minste of geringste met de riem ervan langs gaven’, zo wordt in het boek beschreven.
Marijanan: “Ik realiseer me heel goed dat ik hiermee zaken naar buiten breng die de mensen liever niet horen. Maar de weerslag van deze opvoeding op mijn generatie is ernstig. Mensen kozen in de jaren ‘70 voor gewelddadige acties. Dat is niet zo vreemd als je opgroeit in een wereld vol met geweld en agressie.”

Dinah Marijanan wil met dit boek ook de jongere generatie Molukkers bereiken en mensen die het leven in de Molukse kampen niet zelf hebben meegemaakt. Speciaal voor de boekpresentatie had Dinah twee ‘meelezers’ uitgenodigd: Jacintha Pesulima en Jan van Leeuwen. Jacintha herkende veel in het boek: “Mijn moeder vertelde dergelijke verhalen over woonoord Genapium in Gennep. Soms moest ik het boek weg leggen. Wat mijn hart brak was het stuk waarin beschreven werd hoe Molukse kinderen de namen kregen van de leden van het Nederlandse koninklijk huis, zo loyaal waren ze aan Nederland. Mijn moeder heet Wilhelmina.”

‘Ze staart me nog steeds met natte ogen aan. Een ding wil ik nog met haar delen. ‘Vaders zoals de mijne, gaven hun eerste zoon de naam Bernard en hun dochters, die hier werden geboren, de namen Juliana, Christina, Wilhelmina of Beatrix. Zelfs nadat ze na aankomst hier uit het militaire ambt waren gezet, bleven ze loyaal aan het Nederlandse koningshuis.’(Uit: Barak 85 kamer 10)

Jan van Leeuwen is weliswaar getrouwd met een Molukse vrouw maar zij kwam pas in 1985 naar Nederland. De geschiedenis van de aankomst in 1951 en vervolgens de opvang was hem lange tijd niet bekend: “Ik heb het boek in één keer uitgelezen. Tot 1975 had ik nog nooit van Molukkers gehoord. Wat me bijbleef uit het boek is de machteloosheid van de ouders, de drugsverslaving van de tweede generatie en ook het stuk waarin Dinah beschrijft hoe verbaasd ze is als een Nederlands meisje haar ouders kust. Deze vormen van affectie bestonden niet in de Molukse gezinnen die zij kende. Ik heb daar zelf andere ervaringen mee.”

Het boek van Dinah Marijanan is voor 17,95 euro te koop in de Museumwinkel van Museum Sophiahof, verschillende boekhandels en is natuurlijk online te bestellen.

‘Kook, zing, vertel en verbind’

Voor de derde keer nodigt de Vereniging van Kumpulans in Nederland i.s.m. het Moluks Historisch Museum u uit om deel te nemen aan een inspiratiemiddag. Deze keer willen we samen met u op zoek gaan naar verbinding. Wat verbindt de verschillende generaties, de Molukse gemeenschap en de samenleving om ons heen? Zijn het de verhalen, gezongen en verteld, onder het genot van maaltijden die aan oma doen denken of die we een twist hebben gegeven? Welke rol kunnen kumpulans bij het zoeken naar verbinding spelen? Kook, zing, vertel en ontdek of dit de ingrediënten zijn die leiden tot meer ontmoeting, meer ‘lain lihat lain’.

Datum: zaterdag 14 september
Inloop: 13.30 uur
Programma: 14.00 – 17.30 uur
Makan makan: 17.30 – 18.30 uur
Plaats: Sophiahof, Moluks Historisch Museum, Sophialaan 10 Den Haag
Aanmelden: kan tot 9 september per mail thenu.alex@gmail.com of jeannyvreeswijkmanusiwa@gmail.com

Programma

Host: Esther-Clair Sasabone

14.00 uur: welkom en opening van het programma met Joenoes Polnaija

14.15 uur: Inspiratietafel I ‘Molukse kumpulan 70 jaar in Nederland vindplaats van verhalen en kennis over Molukse verwantschapsgeschiedenis’, een nieuw project mogelijk gemaakt door het Ministerie van VWS. Jeanny Vreeswijk-Manusiwa

Inspiratietafel II Luma Tau, uitwisselen van verhalen rondom verwantschap, rituelen en dorpen van herkomst: wat willen we overdragen? Jan Lawalata

Inspiratietafel III: de betekenis van samen eten, samen koken: wat weet je nog van de familietafels tijdens bruiloftsfeesten, medja petai anak perempuan, medja terima kasih, makan patita, en de voorbereidingen hiervan? Wat hebben we hiervan overgehouden? Leni Wenno-Sapulette

15.00 uur: Tweede ronde inspiratietafels

15.45 uur: Derde ronde inspiratietafels

16.30 uur: Interactieve samenvatting en afspraken voor vervolg

16.45 uur: Afsluiting van de dag met Badan Kesenian, zang en dans uit Maluku Tenggara, de Kei en Tanimbar eilanden

17.00 uur: Makan makan sama sama

De tentoonstelling ‘Vechten voor Vrijheid’ kunt u gratis bezoeken. Vanwege Open Monumentendag bieden wij gratis entree. Het museum is geopend van 11.00-17.00 uur