Onder de titel Ons Land – Dekolonisatie, generaties, verhalen opent Museum Sophiahof in Den Haag in december 2021 een semipermanente tentoonstelling over de dekolonisatie van Indonesië. De tentoonstelling is het tweede gezamenlijke project van het Indisch Herinneringscentrum en het Moluks Historisch Museum. Aan de hand van acht familieverhalen schetst deze tentoonstelling de complexe en vaak pijnlijke koloniale geschiedenis en de effecten van het nog steeds doorgaande proces van dekolonisatie op onze samenleving.
Op dit moment wonen in Nederland circa twee miljoen mensen die samen vier generaties beslaan, ieder met een eigen unieke achtergrond, die afkomstig zijn uit voormalig Nederlands-Indië en Indonesië. Wat al deze mensen met elkaar gemeen hebben is dat zij of hun voorouders na het uitroepen van de Republik Indonesia – al dan niet gedwongen – permanent of tijdelijk naar Nederland kwamen.
De tentoonstelling begint in het heden. Bij de – vaak confronterende – sporen van het koloniale verleden en de manier waarop die in de Nederlandse samenleving tot op de dag van vandaag resoneren. De bezoeker reist in Ons Land terug in de tijd en wordt geconfronteerd met aspecten van dekolonisatie van Indonesië aan de hand van acht familieverhalen. Ooggetuigenissen staan centraal. Unieke verhalen worden in Ons Land aangevuld met vaak nog niet eerder vertoonde objecten, foto’s en filmbeelden.
“Nederland telt twee miljoen mensen afkomstig uit voormalig Nederlands-Indië en Indonesië“
Om deze familieverhalen te kunnen begrijpen neemt Ons Land de bezoeker mee naar de koloniale samenleving met haar kenmerkende raciale, culturele en sociale geleding, de Tweede Wereldoorlog, de Bersiapperiode en koloniale oorlog, het gedwongen vertrek uit Indonesië tussen 1945 en 1964, de reis naar Europa en de aankomst en ontvangst in Nederland. Aan het einde van de tentoonstelling richt de focus zich op de jongste generaties: op hun leven tussen daar en hier en toen en nu.
De tentoonstelling claimt niet hét verhaal over dekolonisatie te presenteren, maar die te belichten vanuit verschillende perspectieven en door de bril van de vertellers. Als momentopname in het doorgaande verwerkingsproces waarin ook nieuwe elementen om aandacht vragen.
De titel Ons Land verwijst zowel naar het huidige Nederland als naar het land van herkomst dat op tal van manieren een belangrijke rol zou blijven spelen: in de cultuur, de herinnering, identiteiten en gemeenschappen. Ons Land wil aanzetten tot gesprek en reflectie op ons gedeelde koloniale verleden en de wijze waarop dat doorwerkt en hoe mensen daarmee omgaan.
Woensdag 14 april jl. stuurden Stichting Landelijk Moluks Monument (LMM) en Stichting Moluks Historisch Museum (MHM) een brief aan circa 100 burgemeesters waarin zij hen verzoeken om een financiële bijdrage te leveren aan een landelijk Moluks monument aan de Lloydkade in Rotterdam. Het monument markeert de grootschalige komst van de eerste generatie Molukkers die in 1951 in Nederland arriveerde.
Het verzoek van de twee stichtingen is een reactie op de Burgemeesters Molukkenbrief van 8 april 2021 waarin het nieuwe kabinet wordt gevraagd om de kille ontvangst en onwaardige opvang in Nederland van 70 jaar geleden te erkennen.
Wij voelen dat de tijd is aangebroken om deze historische gebeurtenis te belichten. Uit respect en erkenning voor de eerste generatie Molukkers en hun gezinnen
Het monument aan de Lloydkade moet een plek zijn waar het Molukse verhaal van trots, pijn, perspectief, toekomst en hoop een zichtbare plek krijgt. Voorzitter Yordi Tahamata van LMM: ‘Wij voelen dat de tijd is aangebroken om deze historische gebeurtenis te belichten. Uit respect en erkenning voor de eerste generatie Molukkers en hun gezinnen.’ Bestuursvoorzitter Kaja Sariwating van MHM is blij met de aandacht die er is voor het Molukse leed: ‘Het monument is er voor iedereen die zich gesteund en gestimuleerd voelt om de geschiedenis en cultuur levend te houden – met name voor de jongere generatie.’
LMM zamelt gelden in om dit jaar een landelijke monument te realiseren aan de Lloydkade. MHM heeft op 21 maart jl. de livestream #betadisini georganiseerd om stil te staan bij 70 jaar Molukse aanwezigheid in Nederland. MHM coördineert met behulp van subsidie van het Ministerie van VWS het herdenkingsjaar ’70 jaar Molukkers in Nederland’. MHM en LMM werken sinds 21 maart jl. samen.
Het monument is er voor iedereen die zich gesteund en gestimuleerd voelt om de geschiedenis en cultuur levend te houden – met name voor de jongere generatie
Meer informatie over het Landelijk Moluks monument is hier te vinden. De gezamenlijke brief van LMM en MHM is hier te lezen.
Op zondag 21 maart start het Moluks Historisch Museum met de virtuele wisselexpositie IKAT (‘verweven’). Aan deze tentoonstelling doen 21 kunstenaars mee van Molukse afkomst of connectie met de Molukken. Zij zullen in een estafette van 7 blokken elkaar afwisselen en met hun werk reageren op de Molukse aanwezigheid in Nederland. Fotograaf Ed Leatemia uit Rotterdam opent met een serie van 14 portretten van Molukse rolmodellen. Vanwege Covid19 is de wisselexpositie IKAT voorlopig alleen virtueel te bezoeken. De expositie duurt tot 31 oktober 2021.
Aan de expositie IKAT doen 21 kunstenaars mee uit verschillende disciplines. Ze zijn van verschillende generaties, achtergrond met ieder een eigen visie. Wat hun bindt is hun Molukse afkomst of binding met de Molukken. Het concept en de samenstelling van IKAT is van Huib Akihary, kunsthistoricus en conservator bij het Moluks Historisch Museum. Hij stelde de vraag: “Wat betekent de Molukse identiteit voor je en hoe verhoudt zich dat tot je werk? Het resultaat laat een veelzijdig perspectief zien waarin verschillende opvattingen en disciplines naast elkaar liggen. Ze komen samen en grijpen in elkaar als een weefsel, als IKAT verbonden met elkaar. De presentatie is een estafette van 7 blokken. Samen verweven tot IKAT.
Fotograaf Ed Leatemia
Het MHM opent IKAT met een serie van 14 fotoportretten van de Rotterdamse fotograaf Ed Leatemia. In zijn boek ROLE MODELS, 70 Molukse succesverhalen deelt hij in woord en beeld de indrukwekkende verhalen van 70 Molukkers in Nederland die ieder op hun eigen manier successen behaald hebben. Het boek is niet alleen een eerbetoon aan de eerste generatie Molukkers in Nederland, maar vooral ook om volgende generaties Molukkers te inspireren en te motiveren het beste uit zichzelf te halen. Ed Leatemia: ‘’Je kan niet hopen op een beter verleden, maar wel bouwen aan een hoopvolle toekomst.’’
Role Models, 70 Molukse succesverhalen (Ed Leatemia, 2021)
De wisselexpositie IKAT duurt tot en met 31 oktober. Gedurende de hele expositieperiode is IKAT virtueel te bezoeken via museum-maluku.nl/ikat
Programmering IKAT: – Ed Leatemia – Kollektief AMI (Awareness Moluccan Identity) – Ton Toemen en Suzette Huwaë – Lucas Silawanebessy en Dominique Latoel – Mirjam Manusama en Ben Manusama – Jaya Pelupessy en Nazif Lopulissa – Kollektief Teru
Projectleider bij het Nationaal Archief, initiatiefnemer van Verloren Banden is Jeftha Pattikawa. Hij laat zijn licht schijnen op zijn familieleden. Jeftha host samen met Rocky Hehakaija de talkshow BETA DISINI ’21 op zondag 21 maart om 12:00 uur op deze site.
Zijn pak hing rond zijn lichaam alsof hij iedere nacht iets gekrompen was. In zijn hand een bijbel. Die ochtend hoorde ik het geluid van blote voeten op de zeilvloer. Door de kier van de deur zag ik hem zijn springoefeningen uitvoeren in de overloop. Het ritueel van een soldaat. Zonder uniform. Zonder leger. En naarmate de tijd verstreek, liet ook zijn geheugen hem in de steek. Vreemde gezichten om hem heen. De psalmen vergat hij niet.
Haar stem werd steeds luider. Voor iemand die haar stem verloren leek te zijn als de aardappelboer of ziektecontroleur voor de deur stond hield ze nu niet op met praten. Haar gezicht liep rood aan. Tijdens het voorbereiden van de maaltijd greep ze onder het aanrecht naar de fles en schonk een borrelglas in. Rond etenstijd trok ze zich terug in haar kamer. We zagen haar de volgende dag pas weer.
Tijdens het voorbereiden van de maaltijd greep ze onder het aanrecht naar de fles en schonk een borrelglas in.
Hij meldde zich aan bij het Koninklijk Nederlands Indisch Leger. Niet omdat hij trouw was aan het koninkrijk. Het eilandleven benauwde hem. Een hang naar avontuur en op zoek naar betere kansen. Hij had nooit goed afscheid kunnen nemen van zijn dierbaren. ‘Voor je het weet ben ik terug’, zei hij tegen zijn zus. ‘Let goed op dit huis’. Hij heeft de weg nooit terug kunnen vinden.
Dit was niet het leven wat ze zich voorgesteld had. Maar ze troostte zich met de gedachte dat ze op een dag met haar gezin terug zou keren naar een vrij land. Dan zou ze alles achterlaten. Dit is tijdelijk. De ongeopende stapels post, de boodschappen die iedere maand duurder leken te worden, de vreemden aan de deur die naar haar zoons en dochters kwamen vragen. Ze zag haar kinderen verdwalen in het land van een ander.
Een van de voorwaarden was het millimeteren van zijn haar. Dit weigerde hij.
Studeren aan de Zeevaartschool in Apeldoorn was zijn droom. Ook met de gedachte dat hij ooit iets zou kunnen betekenen voor de strijd van zijn volk. In de brief las hij dat hij toelaatbaar was. Een van de voorwaarden was het millimeteren van zijn haar. Dit weigerde hij. Het was zijn enige kans op een koerswijziging. Hij heeft het woonoord en de wijk nooit verlaten. Zijn schepen verbrand.
Ze droomde groot en grenzeloos. Haar dromen overstegen de idealen van haar ouders. Ze liet zich niet begrenzen. Haar toekomst doemde voor het slapen helder voor haar op. Steeds scherper naarmate ze ouder werd. Een meedogenloze advocaat. Een beroemde zangeres. De wereld stond aan haar voeten. Met haar boeken onder de arm liep ze dagelijks naar de plaatselijke Mulo. Vanaf de Woestijnweg, langs kasteel De Cannenburgh over de Dorpstraat. Op een van die ochtenden walsten sloopwagens onverwachts hun barak plat. Haar dromen vermorzeld. Een waas voor haar ogen. Ze raakte de weg kwijt. Zij waren geen onbevreesde soldaten. En geen sterke supervrouwen die voor iedereen klaar stonden. Het waren mensen zoals jij en ik. Met verdriet, angst, schaamte en schuld. We bloeden, vloeken, huilen, rouwen en verdwalen. We lachen, bidden, zingen, helen en herdenken.
Ze zijn vuurvliegjes. Na de schemering verlichten hun verhalen, geschiedenissen en getuigenissen ons pad in het donker.
Zodat wij altijd weer de weg naar huis weten te vinden.
Journalist, fotograaf en rechtenstudent Geronimo Matulessy laat zich scherp uit in deze gastcolumn. Over 70 jaar Molukkers, diversiteit en inclusie.
Toen mij werd gevraagd om een vlammend betoog voor het Moluks Historisch Museum te schrijven, leek mijn hoofd overspoeld met thema’s die ik met u zou willen delen. Op het moment dat ik het zeker weet, mijn eerste digitale pennenstreken op het scherm zichtbaar worden, slaat de twijfel toe omdat de urgentie van een ander onderwerp zich opeens aandringt. Keuzes maken in wat ik van belang acht om te openbaren, lastig, maar ik waag een poging.
Het ligt voor de hand dat ik begin met het feit dat dit jaar in het teken staat van zeventig jaar Molukkers in Nederland. Voor sommigen een gebeurtenis waarbij de ontkenning over het bestaansrecht van de Republik Maluku Selatan (RMS) in een onderstroom toch de boventoon voert. Om onder het mom van ‘diversiteit’ en ‘inclusie’ mensen met een politieke mening de mond te snoeren. Anderen, een aanzienlijke grotere groep, die de geschiedenis redelijkerwijs beschouwen, zien een treurige worsteling van een koloniale voortzetting in een nieuw jasje. Wanneer duizenden KNIL-militairen en aanverwanten in 1951 – onder valse voorwendselen – hun levens aan de andere kant van de wereld moeten voortzetten, als exotische pionnen op een politiek schaakbord worden opgeofferd voor internationale belangen, dan is dat dé reden om historische feiten onder de loep te blijven nemen. Ook als dat betekent dat het onplezierig is en uw ‘feestje’ verstoord.
Om onder het mom van ‘diversiteit’ en ‘inclusie’ mensen met een politieke mening de mond te snoeren
Wees gerust, ik ben niet op mijn achterhoofd gevallen en snap dat de Molukse gemeenschap breder is dan enkel de RMS, maar de komst van velen was toch echt om bovenstaande redenen. Als fervent voorstander van échte diversiteit en inclusie, in de meest brede context van politieke, culturele en religieuze identiteit, kan het alleen niet de bedoeling zijn dat er uitsluiting plaatsvindt op basis van politieke kleur. Dat er in de voorbereiding bijvoorbeeld interne discussies ontstonden over het tonen van de Molukse vierkleur, die door de ‘feestgangers’ wordt gezien als een symbool van onderdrukking en uitsluiting, is symptomatisch voor deze postkoloniale angst. Of de terugkerende, algehele negatieve connotatie als het de RMS betreft. Is het om de geldschieter maar niet tegen de schenen willen schoppen? Omdat de banden tussen Nederland en Indonesië uit historisch en economisch oogpunt al jaren op gespannen voet staan? In het licht van het grootschalige, door de Nederlandse staat gefinancierde dekolonisatieonderzoek en talloze andere wetenschappelijke ontwikkelingen die gaan over dit onderwerp? Zegt u het maar.
Bij anderen zijn het louter emotionele overwegingen die de ratio overstijgen, omdat er in het verleden pijnlijke incidenten hebben plaatsgevonden in bijvoorbeeld de kampen Vught en Westerbork. Die we overigens niet moeten bagatelliseren. Dat er dan een link wordt gelegd tussen de legitimiteit van de RMS en de emotionele gebeurtenissen, terwijl deze losstaan van de vrijheidsstrijd, is ridicuul. Want wie de constitutionele grondbeginselen bestudeert van de RMS, ziet dat er sprake is van diversiteit en hierbinnen een mandaat ligt voor een vrije Molukse staat. Dat neemt niet weg dat we te maken hebben met schadelijke koloniale sporen binnen de passieve RMS-gemeenschap en dito leiders, hierover schreef ik al eens kritisch in de NRC Gelukkig kan ik als uitgesproken RMS’er de ander altijd geruststellen: “Wees niet bang, ik kom in vrede” – ofzo.
Het zijn krampachtige copingstrategieën om het traumatische verleden achter te laten voor een geassimileerde toekomst
Om welke reden dan ook, het getuigt van hypocrisie om dekolonisatie te prediken en het neokoloniale, repressieve beleid van Indonesië te negeren of zelfs aan te moedigen. Vervolgens andersdenkenden de ruimte ontnemen om gebruik te maken van politieke grondrechten, die ook nog eens zijn gebaseerd op de feitelijke komst naar Nederland. Dat vraagt om verontwaardigde reacties, waarbij ik mijn cynische lach niet kan onderdrukken als dezelfde mensen zichzelf op het podium hijsen als de nieuwe generatie voorvechters van het vrije woord. Het zijn krampachtige copingstrategieën om het traumatische verleden achter te laten voor een geassimileerde toekomst. Overcompensatie in optima forma.
Het is u al opgevallen, ik zal niet meelopen in uw polonaise. Ik kies een kant en hierin past geen neutrale houding. Die is gebaseerd op het feit dat de mensen na meer dan 400 jaar, nog los van de RMS, op de Molukken niet in vrijheid over hun eigen lot mogen beslissen. We hebben het in juridische termen over het zelfbeschikkingsrecht dat ook de Molukkers rechtmatig toekomt. Zij worden dagelijks beroofd van hun adatgronden en andere rijkdommen. En politieke gevangenen volgens het neokoloniale rechtssysteem, dat is overgenomen vanuit voormalig Nederlands-Indië, het lot van torenhoge straffen wachten als zij zich uitspreken tegen het Indonesische regime. Waar de Molukkers als derderangsburgers in een informele economie leven, die garant staat voor structurele armoede. En wij in Nederland tot op heden te maken hebben met institutioneel racisme, discriminatie, het oprukkende radicaal-rechtse populisme, een onbetrouwbare overheid en statistisch uit de registers zijn verdwenen.
Tijdens deze herdenking gaan onze gedachten uit naar onze eerste en tweede generatie familieleden die onmenselijk hebben geleden door de kille ontvangst op Nederlandse bodem. Het gevolg was onder andere een proces van radicalisering waar tot op heden over wordt geprocedeerd in de rechtsspraak. Dan heb ik oog voor het feit dat we door veerkracht overeind blijven staan, maar het gaat ons niet helpen door het verdoezelen van de feiten. Het is daarom diep tragisch dat we als Molukse gemeenschap na meer dan vierhonderd jaar niet verder zijn gekomen dan subsidiepotten, speldjes op KNIL-uniformen, sociaaleconomische achterstand en pogingen om de geschiedenis, heden en toekomst te depolitiseren.
Echte dialogen Als we vooruitgang willen boeken, laten we dan echte dialogen voeren; scherp en zonder taboes. Waarin we gezamenlijk optrekken, elkaar met open vizier mogen bekritiseren, ongeacht ideologische verschillen en uiteindelijk het recht zegeviert. Het valt daarom te prijzen dat er een ontwikkeling gaande is rondom het recent opgestarte ‘Molukse Dialogen’, daar zit toekomstmuziek in. Maar ook tal van initiatieven van jonge Molukkers zijn prijzenswaardig, zij bundelen landelijk hun krachten om de Molukse wijken te behouden.
Ik wil in een land leven waar oog en erkenning is voor het leed dat tot op heden haar uitwerkingen heeft. Dat kan zelfs zonder de RMS, als de mensen op de Molukken daarvoor kiezen. Als deze simpele wensen een utopie zijn, dan leef ik graag in deze waan. Maar ik zal het nimmer toelaten dat de vuist van de onderdrukker direct of indirect onze monden blijft snoeren.
Zondagmiddag 21 maart vindt de BETADISINI livestream vanuit Museum Sophiahof in Den Haag plaats. Als samenwerkingspartner is Beyond Walls verantwoordelijk voor het programmaconcept en de productie van het evenement.
Beyond Walls is een onafhankelijk collectief bestaande uit culturele professionals, academici en (beeld)kunstenaars. Om kennis te maken gaan we in gesprek met twee teamleaden, Suzanne Rastovac en Glenda Pattipeilohy. Rastovac is historica, curator en tevens mede-oprichter van Beyond Walls. Pattipeilohy is educator, curator en event producer, haar volgers op social media kennen haar van haar werk op Maluku (bijv. met Moluccas Coastal Care).
Suzanne Rastovac (links) en Glenda Pattipeilohy (rechts)
Suzanne en Glenda hebben met als werk hun doel om kritische, collectieve bewustwording te stimuleren, zowel in institutionele ruimten als binnen diaspora gemeenschappen.
Beyond Walls gaat voorbij aan de metaforische muren die bepalen dat iets binnen een grens, of beter gezegd binnen de ‘norm’ valt en daarom van culturele waarde is. Ook stelt het collectief kritische vragen aan de makers en bewakers van deze muren – waarom bepalen zij wat onder cultureel erfgoed en (kunst)geschiedenis valt? Zéker als de historische werken tot een diaspora gemeenschap toebehoren.
Ook wil Beyond Walls het intellectuele debat rondom koloniaal erfgoed toegankelijk maken voor een breder publiek, buiten de randstad en buiten institutionele kaders, zodat er meer toegankelijkheid is om hier inhoudelijk over te kunnen praten.
MHM en Beyond Walls bevragen samen de norm
Kolonialisme wordt ten onrechte bestempeld als iets ‘dat al zo lang geleden is gebeurd’. Koloniale, stereotype denkbeelden werken nog steeds door in beleidsbesluiten van musea-, onderwijs- en overheidsinstellingen.
Het Moluks Historisch Museum en Beyond Walls vinden elkaar in het doorbreken van stereotype beelden. Molukkers worden in de media en in de geschiedschrijving nog steeds vaak gereduceerd tot stereotypen, met stigmatisering als gevolg.
In het kader van 70 jaar Molukkers in Nederland organiseert het MHM de wisselexpositie Ikat. Van maart tot en met november 2021 exposeert iedere maand een kunstenaar-duo van Molukse afkomst of met een Molukse connectie. Met hun werk laten ze zien wat het voor hen betekent om Moluks te zijn in Nederland. De gekoppelde kunstenaars zijn ieder van een andere generatie, beoefenen verschillende disciplines en belichten met hun eigen visie de veelzijdigheid van de Molukse gemeenschap.
Beyond Walls deelt het streven met het MHM om bij te dragen aan een veelzijdige beeldvorming, dat recht doet aan de diversiteit binnen de Molukse gemeenschap. Tijdens de livestream uitzending zal meerdere keren worden geschakeld naar live opnames in een aantal Molukse wijken. Vooraf aan de opnames gaat Beyond Walls op locatiebezoek om samen met de bewoners tot een item te komen. Op deze manier wordt het programma gemaakt voor en door de gemeenschap.
Plaatsmaken aan tafel
In 1979 exposeerde de Amerikaanse kunstenaar Judy Chicago het iconisch feministische installatiekunstwerk The Dinner Party. Het is een momument voor 39 mythische, historische en beroemde vrouwen. Drie tafels zijn in eendriehoek geplaatst, op die manier zit niemand aan het hoofd. In de vloertegels worden 999 andere vrouwen geëerd.
The Dinner Party (1979), Judy Chicago
The Dinner Party geeft vrouwen letterlijk en figuurlijk een plek aan tafel. Het kunstwerk claimt toegang voor vrouwen tot intellectuele ruimten die eerder uitsluitend door en voor mannen werden gemaakt, maar die niet enkel tot alleen hen behoren.
Guess Who’s Coming to Dinner Too? (2019) is een solotentoonstelling en sociaal monument van kunstenaar en activist Patricia Kaersenhout.
Guess Who’s Coming To Dinner Too? (2019), Patricia Kaersenhout
Ter ‘aanvulling’ op The Dinner Party maakte ze een tafel die exclusief bestaat zwarte vrouwen en vrouwen van kleur, vrouwen die vochten én vechten tegen het kolonialisme en tegen racisme, en naar onderdrukking door het patriarchaat. Kaersenhout: ‘Veel vrouwen zijn letterlijk weggevaagd, hun lichamen vernietigd opdat ze geen heldinnenstatus zouden krijgen.’
Nu kun je je afvragen: Wat hebben Judy Chicago, Patricia Kaersenhout en Beyond Walls met elkaar te maken?
Alledrie wachten niet tot ze worden uitgenodigd om een plekje aan tafel te bemachtigen. Ze maken zelf een tafel ter ere van de mensen die eerder niet uitgenodigd werden maar wél een plek verdienen aan de tafel waar belangrijke besluiten worden gemaakt. Aan diezelfde tafel worden mensen uitgenodigd om deel te nemen aan het gesprek.
In de culturele sector betekent dat concreet; als er een expositie wordt samengesteld over mensen van kleur, dan zijn mensen van kleur betrokken in iedere laag van de organisatie, gedurende het hele traject. Alleen dan kunnen mensen van kleur herkenning vinden en wordt er recht gedaan aan de veelzijdigheid van een gemeenschap.
Moluks Historisch Museum x Beyond Walls
Het Moluks Historisch Museum en Beyond Walls delen de ambitie om 21 maart a.s. een safe space voor dialoog te creëren. Beyond Walls heeft hoge ambities met het evenement. Representatie en diversiteit vinden zij erg van belang. Glenda hoopt dat de Molukse gemeenschap zich gerepresenteerd voelt en dat het programma recht doet aan de diversiteit binnen de gemeenschap.” Suzanne voegt daar aan toe:”En dat de uitzending bijdraagt aan een veelzijdiger beeld op de geschiedenis en de hedendaagse context.”
Met de BETADISINI livestream richt MHM zich ook tot de mensen buiten de Molukse gemeenschap. Nederland staat immers niet buiten de Molukse geschiedenis, het maakt er deel van uit.
Glenda’s ambitie is enerzijds het versterken van het gemeenschapsgevoel onder Molukkers: “Satu gandong, en niet alleen op de dansvloer #maribaikooo!”
Tegelijkertijd hoopt ze ook een inclusief perspectief mee te geven op de eigen gemeenschap én daarbuiten. Door ook in gesprek te gaan met andere (diaspora) gemeenschappen om van elkaar te leren. En met liefde en respect met elkaar om te gaan, zodat er geen plek is om op dezelfde manier buiten te sluiten zoals de Molukse gemeenschap dat zelf ook heeft meegemaakt.
Het programma van de BETADISINI livestreamwordt in de loop van de maand bekend gemaakt via museum-maluku.nl en de social kanalen.
De kick-off van de serie Molukse Dialogen op zondag 6 december jl. kende een flitsende start. Via de kanalen Facebook en YouTube keken meer dan 400 mensen mee en vond er online een levendige discussie plaats. Het panel bestond uit een gezelschap van Molukse Nederlanders met een diversiteit aan achtergronden. Terugkijken kan via YouTube.
De kick-off van Molukse Dialogen was een groot succes.
De organisatie was in handen van Moluks Historisch Museum, Zwart x Oranje, Nusantara Amsterdam en Heka Leka Global. Allen kijken terug op een geslaagde kick-off. Henry Timisela (directeur MHM): ‘Het is goed om te kijken naar wat de Molukse gemeenschap verbindt en daar respectvol met elkaar over te praten. De veelkleurigheid van de Molukse gemeenschap is bijzonder. De panelleden lieten dat gisteren zien en ook online zagen we dit terugkomen. Het gesprek werd uitstekend geleid door Joaniek en Jeftha en dat was geen makkelijke klus, ze hebben een mooie prestatie geleverd . We zijn dankbaar voor alle positieve reacties, mooie feedback en hebben het idee dat we hiermee op de goede weg zijn. Op naar een vervolg.’
Online moderatie door (vlnr) Surya Nahumury en Glenda Pattipeilohy.
Via de sociale media kanalen van het MHM is het nog altijd mogelijk om input te geven over hoe de komende sessies er (inhoudelijk) uit moeten zien. We zien al thema’s voorbijkomen als huisvesting, Molukse geschiedenis van voor de koloniale periode en uitvoering van de adat.
Zondag 6 december vindt er een panelgesprek plaats in Museum Sophiahof te Den Haag met Molukkers van de tweede en derde generatie. Dit is georganiseerd vanuit het Moluks Historisch Museum, Nusantara Amsterdam, Zwart x Oranje en Heka Leka Global. Deze Molukse dialogen worden live gestreamd via YouTube en Facebook. Het eerste blok begint om 12:30 uur. Het tweede blok om 14:30 uur.
In de eerste sessie stellen we de vraag centraal in hoeverre het Molukse geschiedverhaal en de informatie die over de Molukse gemeenschap in Nederland wordt gedeeld inclusief is. Kan iedereen zich in dat verhaal en die informatie herkennen? En als dat niet het geval is, wat wordt gemist in dat verhaal? Vinden de panelleden dat de beeldvorming over Molukkers in Nederland die beter aansluit bij de werkelijkheid, of nemen bijvoorbeeld het KNIL en het RMS verhaal te veel plaats in als het gaat om de geschiedenis van Molukkers in Nederland?
Hoe inclusief is het geschiedverhaal van Molukkers in Nederland?
Molukse dialogen, 6 december 2020
Aan het begin van deze sessie leggen we aan het publiek de volgende mentimetervraag voor: wat zijn voor jou de drie belangrijkste kernwoorden die in het Molukse verhaal thuishoren? Deze vraag zal een word-cloud opleveren waar we met panelleden over willen spreken als brug naar meer discussie met de ‘zaal’.
In de tweede sessie willen we kijken naar de vraag wat te doen om het Molukse verhaal voor de gemeenschap inclusiever te maken. Wie moet dat doen, nieuwe landelijke organisaties? Hoe moeten ze dat doen en wat moet er in ieder geval verteld worden? En welke generaties moeten dit doen? We hoeven niet met een sluitend antwoord te komen maar hopen vooral een inspirerende discussie te hebben die haakjes oplevert voor toekomstige initiatieven.
Aan het begin van deze sessie leggen we aan het publiek de mentimetervraag voor of er behoefte is aan een nieuwe landelijke organisatie die het Molukse verhaal vertelt of een bestaande organisatie (zoals de stichtingen, het MHM). Ook deze vraag zal weer een word-cloud opleveren.
Tegen het einde van deze discussie stellen we nog een mentimetervraag of men drie steekwoorden kan geven voor wat in ieder geval in de toekomst in het Molukse verhaal verteld moet worden.
Joaniek Vreeswijk en Fridus Steijlen zullen de discussie met de panelleden moderaten. Surya Nahumury en Glenda Pattipeilohy doen de online moderatie.
De graphic novel ‘Molo Uku – Legacy of a Golden Era’ vertelt over de aankomst van de VOC op Maluku vanuit Moluks perspectief. In dit fictieve verhaal zijn allerlei elementen opgenomen uit de Molukse geschiedenis die vanuit mondelinge overlevering zijn overgedragen. Waargebeurde events, personen die symbool staan voor elementen uit de cultuur. Dat allemaal in een unieke verhaallijn met geweldige artwork. Het boek is een creatie van docent en ondernemer Erno Pickee.
Het doel van dit stripboek is om de lezers te inspireren meer te willen weten over hun geschiedenis. En daarmee de gemaakte fouten (h)erkennen om ervan te leren. Om uiteindelijk dichter bij elkaar te komen. Dan kunnen we eindelijk deze zwarte bladzijde uit onze geschiedenis omslaan en werken aan dingen waar het echt om gaat. Pickee: “ We moeten onze wereld verbeteren voor de mensen die het van ons erven – onze legacy.”
Ruimte maken Erno Pickee is een ondernemende docent. Hij geeft ondernemend les en geeft les tijdens het ondernemen. Zijn moeder is Moluks en zijn vader is Nederlands. Het samenleven en het conflict van deze twee achtergronden leeft in hem. Daarom is hij erop gebrand om dit perspectief van de VOC vertellen om zo het conflict te verminderen en er meer ruimte ontstaat voor “samen”. Dit doet hij middels een oud docent gegeven:
Tell you and you’ll forget Show you and you will remember Involve you and you’ll understand
Pickee vervolgt: ‘Het gaat om het creëren van betrokkenheid, het doen ontstaan van vragen als: “Is het echt zo gebeurd?” -“Waarom hebben we dit zo kunnen laten gebeuren?” – “Waarom wist ik dit niet?” Dan kom je erachter: “Realiteit is harder dan fictie ooit kan zijn”. Your legacy is someone else’s heritage.
Afgelopen 9 augustus was ik bij de manifestatie voor inheemse volkeren in Amsterdam. Deze datum is door de VN uitgeroepen tot de officiële internationale dag voor inheemse bevolkingsgroepen met als doel bewustwording en bescherming van de rechten van de inheemse volkeren wereldwijd. En dat is nodig, want er zijn genoeg natiestaten die de rechten van inheemse volkeren systematisch schenden. De VN aanvaardden in 2007 een ‘Verklaring over de rechten van inheemse volken’. Enkele landen met belangrijke inheemse minderheden stemden tegen de verklaring, waaronder de VS, Canada, Nieuw Zeeland en Australië. Deze dag is ook uitgeroepen voor erkenning van hun bijdragen aan milieu en natuurbescherming. Vooral nu, in tijden van een pandemie en klimaatverandering, hebben we hun traditionele kennis, stemmen en wijsheid nodig.
Door eeuwenlange kolonisatie vindt genocide, ecocide, bedreiging en onderdrukking van inheemse volkeren nog altijd plaats. Dit door toedoen van moderne natiestaten en kapitalisme, die via hun neokolonialisme de rechten van inheemse volkeren schenden. Hun leefomgeving wordt systematisch vervuild, land wordt onteigend en de bevolking ontheemd voor de winst van grote multinationals met steun van natiestaten. In het kader van de continuerende mensenrechtenschendingen en het belang van natuur regeneratie riepen vertegenwoordigers van diverse inheemse bevolkingsgroepen op om dekolonisatie en herstel. Building the Baileo was medeorganisator van de manifestatie en Romy Rondeltap sprak namens deze organisatie, die staat voor behoud en overdracht van de Molukse cultuur en identiteit.
Inheemse volkeren, zoals de inheemse stammen op Seram bijvoorbeeld, houden nog veel tradities van onze voorouders in ere. Deze bevolkingsgroepen worden geconfronteerd met voedselonzekerheid als gevolg van het verlies van hun traditionele gronden en territoria door bijvoorbeeld de aanleg van palmolie plantages. Ze worden op die manier geconfronteerd met nog grotere uitdagingen om toegang te krijgen tot voedsel. Met het verlies van hun traditionele middelen van bestaan worden veel inheemse volkeren, die in traditionele beroepen en zelfvoorzienende economieën of in de informele sector werken, nadelig beïnvloed.
Vooral nu, in tijden van een pandemie en klimaatverandering, hebben we hun traditionele kennis, stemmen en wijsheid nodig.
Veel Molukkers stammen af van de Alifuru, de inheemse bevolking uit de binnenlanden van de Molukken. Uitzonderingen daargelaten. De inheemse bevolking van Tanimbar bijvoorbeeld kennen een andere overlevering. Alifuru beoefenden een natuurgodsdienst waarbij voorouderverering centraal staat. Een kenmerk van de religie is het animisme – het geloof dat geesten zich in allerlei voorwerpen bevinden. Daarnaast geloven ze ook in mana, een bovennatuurlijke kracht of substantie. Alifuru zien zichzelf niet als gescheiden van de natuur, maar als afstammelingen van Nusa Ina.
Door de eeuwen heen zijn verschillende clans zich gaan verspreiden over de vele eilanden die de Molukken rijk is. Hierdoor heeft ieder dorp zijn eigen adat isti adat: zijn eigen tradities als het aankomt op gebruiken, normen en waarden. Denk bijvoorbeeld aan ceremonies of rituelen. Veel van dit cultureel erfgoed zien wij nog terug in de tradities die wij koesteren binnen onze kumpulans (dorpsverenigingen) in Nederland en tijdens Molukse ceremonies en plechtigheden die buiten deze kumpulans plaatsvinden. Denk bijvoorbeeld aan Cakalele, de traditionele krijgsdans. Van oorsprong is de dans een voorbereiding op de strijd die met salawaku en parang wordt uitgevoerd. Juist omdat veel van onze traditionele cultuur nog wordt overgedragen van generatie op generatie is het jammer dat afgelopen zondag er zo weinig Molukkers aanwezig waren. Juist omdat inheemse volkeren op Maluku de bewakers zijn van ons traditioneel Moluks cultureel erfgoed.
Maar de overdracht van cultureel erfgoed gaat verder dan dat. Denk bijvoorbeeld aan het pela-schap. Het pela-schap vindt zijn oorsprong in een ver verleden, lang voordat de Europeanen onze Molukse eilanden bezetten voor de handel in kruidnagel en nootmuskaat. Ook in de strijd tegen kolonialisme ontstonden nieuwe pela-schappen. Pela-schap is momenteel nog steeds een heel belangrijke adatregel, maar is ook een middel tot dorpsontwikkeling zonder regeringssteun. Dorpen staan elkaar bij in tijden van nood. Zo kwam Ullath op Saparua, ons dorp Oma op Haruku te hulp nadat de aardbevingen Oma hard hadden getroffen in september dit jaar.
Niet alleen het pela-schap is nog steeds belangrijk voor velen binnen de Molukse gemeenschap, ook omvat de cultuur een allesomvattend traditioneel systeem van gedrag en verantwoordelijkheden. Dit systeem bevat ook Molukse verstandhoudingen binnen de dorpen. Zo hebben de meeste Molukse dorpen bijvoorbeeld dorpshoofden die door clans via geologische bloedlijnen worden aangewezen. Een aantal jaar geleden heeft het Constitutionele Hof in Jakarta besloten dat kandidaten bij de verkiezing van een nieuw dorpshoofd (Bapa Radja) niet per se in het dorp zelf hoeven te wonen. Dit betekent dat het “matarumah radja-systeem” in alle Molukse dorpen is afgeschaft. In de praktijk kan dit leiden tot situaties waarin multinationals gemakkelijk vergunningen kunnen krijgen om Molukse ‘adat’-gronden in te pikken en het land te gebruiken om bijvoorbeeld palmolie te produceren.
Belangrijk is dat wij waar mogelijk de inheemse bevolking op Maluku bijstaan in de strijd voor zelfbeschikking en de strijd tegen onderdrukking. Laten wij zoveel als mogelijk aandacht vestigen op datgeen wat er op Maluku gebeurd. Ik was bijvoorbeeld de vrijdag voor de manifestatie (dus twee dagen ervoor) in het Westfries museum om te bespreken wat er moest gebeuren met het beeld van J.P. Coen. Hoogstwaarschijnlijk dat er een tentoonstelling komt over Banda, gefaciliteerd door het Westfries museum, aangezien het volgend jaar 400 jaar geleden is dat de genocide onder leiding van J.P. Coen op Banda plaatsvond. Hopelijk nemen zij in deze tentoonstelling ook mee hoe inheemse volkeren vóór de koloniale tijd leefden. De geschiedenis van Banda begint namelijk niet vanaf het moment dat Nederlanders daar aankwamen. Ook lijkt het mij nuttig dat er wordt meegenomen hoe inheemse volkeren die vandaag de dag nog op Maluku leven, worden bedreigd en onderdrukt. Laat de wereld de strijd zien die op Maluku gaande is! Ik schrijf momenteel dit stuk in de trein… Mijn Spotify playlist speelt opeens Toma Hasa Nusa af… Toeval of niet. Dit is de boodschap waarmee ik dien af te sluiten:
‘’Itu katong pung gunung tana, bukang Bambang punia e. Ana Maluku buka mata. E kas tunju dunia e. Dari salatang sampe Utara e. Toma hasa nusa e. Upu ina upu ama. Toma maju sama-sama.’’
Deze column verscheen 16 augustus 2020 op de Facebook Pagina van Maluku Utrecht. Joaniek Vreeswijk is historicus en met toestemming van de auteur herpubliceert MHM dit schrijven.
